خواص گیاه دارویی درمنه

خواص گیاه دارویی درمنه
نام فارسی: درمنه
نام علمی: Artemisia vulgaris
نام های عمومی: Mugwort , Common wormwood
نام عربی: شیح (Sheyh)
نام های انگلیسی: Mother Wort, Mugwort
نام فرانسوی: Armoise commune
نام آلماني: Mugwurz
نام های مترادف: Artemisia samamisica، Artemisia parviflora
نام خانواده: Compositae (کاسنی)

گیاه‌شناسی و خواص گیاه دارویی درمنه:

درمنه گیاهی است علفی و دائمی به ارتفاع حداکثر ۲ متر با ریشه‌ای چوبی. برگ‌ها تا ۲۰ سانتی‌متر طول دارند و دارای بریدگی‌های عمیق و نامساوی با نوک تیز است. سطح رویی برگ‌ها سبز و سطح زیرین سبز مایل به سفید است. گل‌ها به‌صورت کاپیتول های کوچک زردرنگ یا زرد مایل به قرمز در بالای محور ساقه‌ها قرار دارند. این گیاه بیشتر در قسمت‌های شمالی ایران، به‌خصوص استان گلستان، مازندران و آذربایجان می‌روید.

تاریخچه و خواص گیاه دارویی درمنه:

درمنه بومی اروپا، آسیا و شمال آفریقاست، ولی در حال حاضر در شمال آمریکا نیز گسترش یافته است. در قرون وسطی درمنه گیاهی جادویی قلمداد می‌شد. از این گیاه برای دور کردن حشرات و بید در باغ‌ها استفاده می‌کردند. در زمان باستان از درمنه برای جلوگیری از آسیب‌های شیطان و حیوانات وحشی در سفرها استفاده می‌کردند. سربازان رومی برای جلوگیری از خستگی پاها مقداری از گیاه را در چکمه‌های (پوتین) خود می‌ریختند. درمنه یکی از ۹ گیاهی بود که در دین انگلوساکسون ها به عنوان سحر و جادو از آن یاری می‌جستند. این موضوع در قرن دهم میلادی ثبت شده است. یکی از استفاده این گیاه در جادوگری برای دیدن خواب‌های واضح و روشن و خواب‌های آسمانی بود. مصرف‌کنندگان، این گیاه را به‌صورت جوشانده و تنتور گیاه به شکل خوراکی و یا به‌صورت سیگار استفاده می‌کردند.

دارو شناختی و مهمترین خواص گیاه دارویی درمنه:

یکی از مهم‌ترین اثرات درمنه، خاصیت ضد کرم آن است. در طب آیورودا (هندوستان) از آن برای مشکلات قلبی، رخوت و سستی و دل نگرانی‌های عمومی استفاده می‌کنند. در طب سنتی ایران از درمنه به عنوان تقویت کننده، درمان سرماخوردگی و دفع کرم‌های انگلی استفاده می‌شود. اسانس درمنه دارای خاصیت ضد میکروبی نسبتاً قوی است.

کاربرد درمنه در غذا:

در بعضی نقاط دنیا از درمنه در تهیه غذاها استفاده می‌گردد؛ مثلاً از برگ و سرشاخه‌های آن کمی قبل از گل دادن جهت تهیه ترشی استفاده می‌شود. این ترشی به‌عنوان طعم‌دهنده‌ای تلخ جهت گوشت، ماهی و غذاهای چرب به کار می‌رود. در آلمان از درمنه برای تهیه غذایی سنتی از بوقلمون، به خصوص در جشن کریسمس استفاده می‌کنند. از زمان باستان آلمانی‌ها درمنه را در حفره شکم بوقلمون (یا مرغابی) قرار می‌داده و آن را سرخ می‌کردند. در قرون وسطی قبل از اینکه استفاده از گیاه رازک معمول شود، از درمنه به عنوان مزه آبجو (مزه تلخ) استفاده می‌کردند. در چین نیز از درمنه در غذاها استفاده می‌شده است. شاعر معروف چینی به نام سوشی در قرن یازدهم میلادی در این مورد شعری سروده است.

در کره و در جشنواره کیک‌های برنجی از درمنه برای سبز کردن رنگ آن استفاده می‌کنند. کره‌ای‌ها معتقدند که درمنه خون را تصفیه می‌کند؛ به همین دلیل آن را در سوپ و بعضی غذاها به کار می‌برند. مردم کره بر این باورند که خواص درمنه بر حسب ناحیه برداشت آن متفاوت است. در بعضی نواحی معتقدند که خون را رقیق می‌کند، درحالی‌که برخی دیگر معتقدند که درمنه روان گردان است. به گفته بعضی مادربزرگ‌های کره‌ای این گیاه می‌تواند حساسیت‌های پوستی ایجاد کند؛ به همین دلیل هنگام چیدن گیاه از دستکش و آستین‌های ابریشمی استفاده می‌کنند.

در ژاپن این گیاه در بسیاری از غذاها استفاده می‌شود. از زمان قدیم ژاپنی‌ها معتقد بودند که شیطان از بوی این گیاه بدش می‌آید و دور می‌شود. آن‌ها از آب این گیاه برای بند آمدن خون دماغ استفاده می‌کردند و بر این باور بودند که درمنه برای کاهش تب، شستشوی معده از ناخالصی‌ها، درمان سرماخوردگی و سرفه مفید است.

حساسیت‌زایی درمنه:

دانه‌های گرده درمنه یکی از عوامل مهم حساسیت‌زایی به شکل آسم و تب یونجه در شمال اروپا، شمال آمریکا و قسمت‌هایی از آسیا هستند. این گرده‌ها می‌توانند تا دو کیلومتر جابه‌جاشده و ایجاد حساسیت کنند. بیشترین غلظت دانه گرده بین ساعت‌های ۹ تا ۱۱ قبل از ظهر است. پختن درمنه از خاصیت حساسیت‌زایی آن می‌کاهد، ولی به طور کامل از بین نمی‌رود.

احتیاط:

در اسانس موجود در قسمت هوایی درمنه ترکیبی به نام توجون وجود دارد که سمی است. مصرف این جسم به مقدار زیاد و یا به مدت طولانی خطرناک است. با توجه به اینکه مصرف خوراکی درمنه در نقاط مختلف جهان سابقه‌ای طولانی دارد؛ لذا زنان حامله باید از مصرف مقدار زیاد آن اجتناب کنند.

طريقه و میزان مصرف:

۰/۵ تا ۲ گرم از جوشانده گیاه دو تا سه بار در روز، قبل از غذا یا ۲ تا ۴ میلی‌لیتر از عصاره مایع روزانه به‌صورت خوراکی مصرف شود.

عوارض جانبی:

با میزان مصرف توصیه‌ شده عارضه جانبی خاصی برای آن ذکر نشده است. اثرات حساسیتی، از جمله حساسیت‌های پوستی، از آن گزارش شده است. به علت اثر قاعده آوری و سقط کنندگی گیاه، باید از مصرف بیش از اندازه دارویی خودداری شود.

ابن‌سینا در کتاب قانون راجع به خواص گیاه دارویی درمنه چنین گفته است:

درمنه یا شیح دو نوع است: یکی رومی و دیگری ترکی. نوع سومی هم هست که «سبر نیون زرد ارمنی» نام دارد. بهترینش ارمنی است. طبیعت آن گرم و خشک است. همه انواعش بادشکن است. تلخ و کمی شورمزگی دارد. روغنش موی ریش را زود می‌رویاند. ورم و دمل را تسکین دهد. علاج دشواری تنفس است. در‌منه و به ویژه قسم سوم آن، به زیان معده است. داروی کرم و کرم کدو است. ادرار آور و قاعده آور است. روغنش در تب و لرز مفید است. پادزهر نیش کژدم، رتیل و سم خوردگی است.

در مخزن الادویه راجع به درمنه چنین آمده است:

برنجاسف که به فارسی بومادران و به شیرازی برتراسک نامند، طبیعتی گرم و خشک دارد. دارای خاصیت قاعده آور، ادرارآور، دفع‌کننده کرم معده و دفع‌کننده سنگ مثانه است. ضماد آن جهت انواع سردرد، درد سینه و مالیدن آن زیر شکم برای دفع جمع شدن ادرار در مثانه و تحریک قاعدگی و درمان زخم‌ها و تسکین دردها مفید است. استنشاق جوشانده آن جهت رفع زكام و امراض دماغی نافع است. ضماد آن در هنگام پر بودن شکم نباید به زیر شکم مالیده شود. مقدار زیاد آن برای کلیه مضر است.

دیگر خواص گیاه دارویی درمنه:

حساسیت زا، ضد درد، ضد باکتری، ضد سم تریاک، ضدعفونی کننده، ضد اسپاسم، سقط کننده، ضد نفخ، معرق، صفرآور، ادرارآور، قاعده آور، خلط آور، محرک معده، قارچ کش، کاهش دهنده قند خون، محرک قوای ایمنی، حشره کش، لاروکش، مسكن، کرم کش، مقوی رحم و مقوی معده.

ترکیبات مهم:

قسمت هوایی و به خصوص برگ‌های گیاه حاوی اسانس است. مهم‌ترین ترکیبات اسانس سینئول و توجون است. همچنین موادی از جمله فلاونوئیدها، تری ترپن‌ها، کومارین ها، مواد ضد کرم و ترکیبات آلرژی زا در گیاه وجود دارد.

نکات قابل توجه:

۱- برای گیاه درمنه در منابع مختلف اسامی علمی متفاوتی ارائه شده است. بر اساس تحقیقات آقای دکتر امین، آنچه در بازار دارویی ایران به نام درمنه وجود دارد، سرشاخه‌های (گل‌دار) گونه‌های مختلف گیاهان زیر است:
Artemisis scoparia , Artemisis sieberi Artemisis vulgaris
این سرشاخه‌ها بویی قوی و معطر دارند و به رنگ سبز یا سبز مات، شامل برگ و کاپیتول های (مجموع گل‌ها) تخم مرغی یا کروی با مزه تلخ است.

۲- جنس Artemisia دارای گونه‌های زیادی است که بسیاری از آن‌ها خواص مشابهی دارند: به همین دلیل اثرات ادعا شده آن‌ها در نقاط مختلف جهان تا حدی نزدیک به هم بوده و اغلب به منظورهای مشابه مصرف می‌شوند.

٣- به علت تشابه گونه‌های مختلف درمنه و خواص آن‌ها، ممکن است نام عمومی بسیاری از آن‌ها یکسان باشد و مثلاً نام عمومی Mugwort یا Wormwood برای تعدادی از آن‌ها به کار رود.

۴- همان طور که اشاره شد، بعضی از گونه‌های درمنه با نام‌های علمی مختلف دارای ظاهری مشابه و خواصی تقریباً یکسان هستند؛ لذا خواصی که در کتاب قانون ابن سینا و مخزن الادوية برای درمنه ذكر شده با مهم‌ترین اثرات گزارش شده امروز تا حد زیادی یکسان است و می‌توان نتیجه گرفت که منظور از درمنه موجود در منابع معتبر طب سنتی ایران، گونه‌هایی از Artemisia است.

۵- در کتاب مخزن الادویه نام علمی برنجاسف معادل Artemisia vulgaris آمده است؛ اما توضیحات این گیاه بیشتر با بومادران منطبق است.

نکته مهم:

بیشترین میزان تأثیرگذاری گیاهان دارویی متعلق به عصاره‌ گیاهان دارویی است و بعدازآن می‌توان به مکمل‌هایی نظیر کپسول‌ها اشاره کرد. کمترین میزان اثرگذاری هم متعلق به عرق و چای و دم‌نوش است.
امیدوارم که اطلاعات خوب و مفیدی در اختیار شما قرار داده باشیم با نظر دهی و امتیازدهی مارو از کیفیت مطالب آگاه نمایید. برای دریافت اطلاعات بیشتر به سایت فروشگاه محصولات ارگانیک آشا مراجعه نمایید و برای کسب اطلاعات در مورد محصولات ارگانیک می‌توانید با شماره  09120038341 مشاور فروشگاه ارگانیک آشا تماس بگیرید یا از طریق تلگرام، اینستاگرام با ما در ارتباط باشید.

منابع اطلاعات:
کتاب‌ها و مقالات گیاهان دارویی
فروشگاه محصولات ارگانیک آشا
موسسه کار آفرینی دکتر زرقانی