خواص کتیرا در طب سنتی

گون (گیاه مولد کتیرا)
نام علمی: Astragalus gummifera
نام عمومی: Tragacanth
نام انگلیسی: Gum tragacanth
نام خانواده: Leguminosae (نخود)

• 

• 

• 

گیاه‌شناسی و خواص کتیرا درطب سنتی:

گون، گیاهی چند ساله، بوته مانند و دارای ساقه‌ چوبی با برگ‌هایی مرکب از برگچه‌های متعدد است که این برگ‌ها اکثراً فرد می‌باشند. گونه‌های مختلف گون که کتیرا از آن‌ها تولید می‌شود گل‌هایی به رنگ‌های صورتی، قرمز، آبی، بنفش، زرد یا سفید دارد. گل‌ها به‌صورت مجتمع خوشه یا سنبله مانند است که گاهی در محور ساقه قرار دارند. درصورتی‌که پایین ساقه یا در یقه ساقه خراش (طبیعی و یا مصنوعی) ایجاد شود، ماده صمغ مانندی ترشح می‌شود که در اثر هوا خشک‌ شده و به‌صورت مختلف: قطره‌ای، مفتولی، پهن و خرمنی با رنگ‌های زرد تا قهوه‌ای و یا بی‌رنگ درمی‌آید که به نام «کتیرا» معروف است. در نقاط مختلف ایران گونه‌های زیادی گون وجود دارد که از بعضی از آن‌ها کتیرا به دست می‌آید.

مهم‌ترین گونه‌های مولد کتیرا شامل: Astragalus adscendens است که در نواحی کوهستانی جنوب غربی ایران، خوزستان و لرستان می‌روید؛ همچنین گونه Astragalus brachycalyx را می‌توان نام برد که در نواحی کوهستانی کردستان وجود دارد؛ گونه‌هایAstragalus gummifer، Astragalus microcephalus، Astragalus kurdicus، Astragalus pycnocladus و Astragalus verus از دیگرگونه‌های گون مولد کتیرا در ایران هستند. کتیرا به اشکال مفتولی، قطره‌ای، خرمنی، مسطح و بی‌شکل به رنگ‌های زرد، قهوه‌ای و یا بی‌رنگ (تا حدی شفاف) وجود دارد. کتیرا در آب، نامحلول است، ولی متورم می‌شود و به‌صورت ژله‌ای سفت درمی‌آید.

تاریخچه و خواص کتیرا در طب سنتی:

کتیرا از زمان دیوسکورید و تئوفراست شناسایی و مصرف شد. در قرون‌ وسطی از کشور ایتالیا صادر می‌شده و از قدیم در طب سنتی ایران مورد مصرف بوده است. ریشه گون یکی از قدیمی‌ترین گیاهان دارویی و رسمی چین است که در فارماکوپه چین ذکرشده است. ریشه به‌عنوان ماده مقوی وبرای درمان دیابت مصرف می‌شود. خواص کتیرا در طب چین بسیار پرکاربرد بوده و از ریشه گون برای بازگرداندن قدرت ایمنی بدن استفاده می شود. درباره گون مقالات زیادی به زبان چینی وجود دارد.

منشأ جغرافیایی:

مهم‌ترین تأمین‌ کنندگان کتیرا در جهان در درجه اول ایران و سپس ترکیه، سوریه و شوروی است. بهترین نمونه کتیرا مربوط به ایران است که از قدیم به نام Persian tragacanth معروف بوده است. جمع‌آوری آن بعد از ریختن برگ‌هاست و در نواحی مختلف متفاوت است، ولی نمونه تیپیک آن (اصلی) در استان فارس است. در بعضی اسناد از کتیرا به نام «صمغ شیراز» یاد شده است.

مهمترین خواص کتیرا در طب سنتی:

از خواص کتیرا در فرآورده‌های سرماخوردگی به‌عنوان نرم‌کننده و ضد سرفه استفاده می‌شود. مصرف دیگر آن در درمان اسهال است؛ چون می‌تواند مقدار زیادی آب را جذب و از خروج آن از بدن جلوگیری کند. از دیگر خواص کتیرا برای افزایش وزن مدفوع و کنترل حداقل زمان توقف مواد در سیستم روده‌ای-معده ای استفاده می شود. گزارش‌هایی مبنی بر جلوگیری از رشد سلول‌های سرطانی در داخل و خارج از بدن توسط کتیرا، به چاپ رسیده است.

استفاده دیگر آن در محصولات چسب دندان به علت خاصیت چسبندگی آن است. کتیرا به‌عنوان یک ماده مطمئن، در آمریکا در محصولات غذایی مصرف می‌شود. همچنین به‌عنوان پرکننده قرص‌ها، امولسیون‌ها و سوسپانسیون‌ها در سطح صنعتی دارای استفاده فراوانی است. تاکنون گزارشی از عوارض جانبی کتیرا به چاپ نرسیده است.

ترکیبات مهم:

حاوی ۲۰ تا ۳۰ درصد از ماده قابل‌ حل در آب به نام تراگاکانتین و حدود ۶۰ تا ۷۰ درصد ماده‌ای غیر محلول در آب به نام باسورین است. تراگاکانتین وقتی در آب حل می‌شود، کلوئید غلیظی ایجاد می‌کند. بیشترین غلظت را در ۲۴ ساعت بعد از حل کردن در دمای معمولی یا هشت ساعت در دمای بالاتر ایجاد می‌کند. این میزان غلظت نیز به مقدار مصرف‌ شده کتیرا یا نوع آن ارتباط دارد. محلول به‌دست‌ آمده در PH های مختلف و دماهای متفاوت بسیار باثبات است. باسورین که جسمی نامحلول است باعث سفتی ژل ایجاد شده توسط تراگاکانتین می‌شود.

نکات قابل‌توجه:

۱- هرچه کتیرا شفاف و بی‌رنگ‌تر باشد، کیفیت بهتر و قیمتی گران‌تر دارد.

۲- از انواع مختلف کتیرا که در اشکال و رنگ‌های مختلف وجود دارد، نوع ورقه‌ای بی‌رنگ یا سفید بهترین، مرغوب‌ترین و گران‌ترین نوع کتیراست. با توجه به اینکه ژل تهیه‌ شده از کتیرا و آب ممکن است پس از مدتی خراب شود، بهتر است اولاً آن را دور از گرما نگه داشت و ثانیاً تازه تهیه کرد یا می توان از عصاره کتیرا استفاده نمود.

۳- هرچه آب بیشتری به کتیرا اضافه شود، محلول به‌دست‌آمده غلظت کمتری خواهد داشت.

۴- بعضی افراد محلول حاصل از کتیرا و آب (امولسیون به‌دست‌ آمده) را برای حالت دادن موها و تقویت آن به کار می‌برند. اثر تقویت‌ کنندگی موها توسط کتیرا ازنظر علمی به اثبات نرسیده؛ ولی حالت‌ دهنده خوبی است.

۵- کتیرا نوعی ماده صمغی است که در تجارت، به نام‌های Tragacanth یا Gum tragacanth معروف است.

۶- از کتیرا در تهیه شامپوها، امولسیون‌ها، رقیق‌ کننده‌ها، پاستیل‌ها و استابیلیزرها (ثابت‌کننده‌ها) استفاده می‌شود.

نکته مهم:

بیشترین میزان تأثیرگذاری گیاهان دارویی متعلق به عصاره‌ گیاهان دارویی است و بعدازآن می‌توان به مکمل‌هایی نظیر کپسول‌ها اشاره کرد. کمترین میزان اثرگذاری هم متعلق به عرق و چای و دم‌نوش است.
امیدوارم که اطلاعات خوب و مفیدی در اختیار شما قرار داده باشیم با نظر دهی و امتیازدهی مارو از کیفیت مطالب آگاه نمایید. برای دریافت اطلاعات بیشتر به سایت فروشگاه محصولات ارگانیک آشا مراجعه نمایید و برای کسب اطلاعات در مورد محصولات ارگانیک می‌توانید با شماره  09120038341 مشاور فروشگاه ارگانیک آشا تماس بگیرید یا از طریق تلگرام، اینستاگرام با ما در ارتباط باشید.

منابع اطلاعات:
کتاب‌ها و مقالات گیاهان دارویی
فروشگاه محصولات ارگانیک آشا
موسسه کار آفرینی دکتر زرقانی