نام فارسی: خشخاش، کوکنار
نام علمی: Papaver somniferum
نام عمومی: opium poppy
نام عربی: خشخاش اسود
نام انگلیسی: opium poppy
نام فرانسوی: Pavot sommnifere
نام آلمانی: Opium mohn
نام خانواده: Papaveraceae (خشخاش)
گیاهشناسی خواص گل و تخم خشخاش:
خشخاش گیاهی است علفی و یکساله که ارتفاع آن تا ۲ متر میرسد و ساقهای راست دارد. برگها نسبتاً بزرگ، نوکتیز و دارای بریدگی و دندانه هستند که بریدگی برگهای قسمت فوقانی ساقه، نامنظم و نسبتاً عمیقترند. این برگها که قاعده آنها قسمتی از ساقه را دربر میگیرد، بهصورت متناوب میرویند و رنگ آنها سبز کدر است. گلها درشت و زیبا و بسته به واریته گیاه دارای رنگهای متفاوت هستند. میوهی گیاه خشخاش بهصورت کپسول ناشکوفا و حاوی دانههای ریز و فراوان است. کپسولها دو نوع کروی (به اندازهی پرتقال معمولی) و تخممرغی (بزرگتر از تخممرغ) میباشند.
گیاه خشخاش چهار واریته به شرح زیر دارد.
١- واریته آلبوم که دارای گلهای سفید است و بیشتر از همه برای تهیه تریاک کشت و استفاده میشود. دانههای این نوع خشخاش سفید است و اکثراً در هندوستان مورد کشت قرار میگیرد.
٢- واریته نیگروم که دارای گلهای بنفش یا بنفش تیره (مایل به سیاه) است. این نوع خشخاش در اروپا نیز جهت تولید روغن دانه آن مورد توجه است.
٣- واریته ستیگروم که در بسیاری از مناطق کشت میگردد و ۶۰-۵۰ درصد روغن در دانههای آن وجود دارد. این نوع خشخاش دارای مقدار کمی مرفین است و بیشتر در جنوب اروپا کشت میگردد.
۴- واریته گلابروم که اکثراً در آسیای صغیر کشت میشود. این نوع خشخاش دارای گلهای صورتی و گاهی سفید و دانههای آن به رنگ سفید یا بنفش تیره است و بیشتر در ترکیه کشت میگردد.
قسمت مورد استفادهی گیاه خشخاش شیرابه کپسول به نام تریاک است که در صنایع داروسازی از اهمیت خاصی برخوردار است. دانههای خشخاش حاوی آلکالوئید و مرفین نیست و برای روغنکشی مورد استفاده قرار میگیرد. سابقاً خشخاش در ایران کشت میشد، ولی سالهاست که کشت آن ممنوع شده است. بهترین نواحی کشت خشخاش در ایران استانهای فارس، خراسان، آذربایجان، بختیاری، خوزستان و لرستان است. گونه دیگری از خشخاش با نام علمی پا پاور روآس وجود دارد که در داروسازی مورد استفاده قرار میگیرد. در اینگونه مرفین وجود ندارد و آلکالوئیدهای دیگری از آن گزارش شده است. گلبرگهای این نوع خشخاش حاوی نوعی آنتوسیانیدین گلوکزید به نام مکوسیانین است که ایزومر سیانین است. از گلبرگهای تازهی اینگونه برای تهیهی رنگ شربتها استفاده میشود.
تاریخچه و خواص گل و تخم خشخاش :
تریاک از زمان باستان شناخته شده و دیوسکورید در سال ۷۷ پس از میلاد دربارهی گیاه، عصاره و تریاک حاصل از آن شرح داده است. استفادههای اولیه تریاک از آسیای صغیر تا ایران آن زمان بوده است. در آن زمان مصرف خوراکی تریاک مرسوم بوده و سپس به هند و چین راه یافته است. با تحقیقات بهعمل آمده به نظر میرسد که کشیدن تریاک تا سال ۱۸۵۰ میلادی معمول نبوده است. تا سال ۱۸۶۵ میلادی یکی از مراکز صادرات تریاک مقدونیه بوده و در آنجا بهطور وسیع خشخاش کشت میشده است. در ایران نیز از سال ۱۸۷۰ تا ۱۹۵۵ میلادی تریاک به انگلستان صادر میشده است. در قرون وسطی خشخاش در هندوستان کشت میشد؛ اما تجارت انحصاری تریاک توسط حکومت مغول از هند گرفته شد و پس ازآن این تجارت به دست انگلستان افتاد. تریاک تولید شده در هند ابتدا صرف کشیدن میشد، ولی پس از مدتی به انگلستان صادر شد.
اولین اسناد تاریخی دربارهی تریاک مربوط به سومریان در مزوپوتامیا بوده که از این گیاه بهعنوان دارو استفاده میشده است. در آن زمان از این گیاه بهعنوان هال گیل به معنی نشاط آور استفاده میگردید. حدود ۹۰۰ سال قبل، اطبای عرب تریاک را بهعنوان مادهای اعتیاد آور گزارش کردهاند. مرفین در سال ۱۸۰۳ از تریاک استخراج شد و تهیه هروئین از آن در سال ۱۸۷۴ میلادی صورت گرفت. اولین شرکتی که از مرفین دارو تهیه نمود، شرکت بایر آلمان بود. این دارو بهعنوان ضد سرفه، تسکین و درمان دردهای سینه و پنومونی مصرف میشد. مدتی بعد به اثرات اعتیاد آور شدید این فرآورده پی بردند. در همین زمان مشخص شد مشتقات مرفین دارای آثار ضد سرفه، ضد اسهال و ضد درد است.
مقدار مصرف برحسب نسخه پزشک:
در شرایط مختلف بین ۳۰ تا ۱۲۵ میلیگرم تریاک به اشکال خوراکی مانند تنتور، الگزیر، پودر و … مصرف شود.
مهمترین خواص گل و تخم خشخاش (تریاک):
خواص گل و تخم خشخاش عبارتند از: سقط کننده جنین، ضد درد، کاهش دهندهی میل جنسی، ضد باکتری، ضد اسهال، پادزهرآتروپین، پادزهر استریکنین، پادزهر فیزوسیتگمین، ضد التهاب، ضد تب، ضد اسپاسم، ضد سرفه، معرق، افزایش دهنده میل جنسی، قابض، آرامبخش، ضد نفخ، ضد احتقان، ملین، ادرارآور، خلط آور، کاهشدهندهی پرفشاری خون، خواب آور، شل کنندهی ماهیچهها، مخدر، محرک، گشاد کننده عروق، محرک مغز، محرک نخاع، سرخوش کننده و توهمزا (ایجاد احساسات غیرواقعی).
سمیت و عوارض جانبی:
مصرف ۲۰۰ میلیگرم مرفین میتواند باعث مسمومیت منجر به مرگ گردد. درصورتیکه تریاک بهطور متوسط حاوی ۲۰ درصد مرفین باشد، میتوان نتیجه گرفت که حدود یک گرم تریاک بهصورت خوراکی میتواند باعث مرگ یک فرد بالغ شود. بدیهی است میزان سمیت منجر به مرگ، در افراد نابالغ کمتر از این مقدار خواهد بود.
ترکیبات مهم:
در علم شیمی ترکیبات تریاک و خشخاش بهخوبی شناخته شده است. شیرابهای که از تیغ زدن کپسول نارس خشخاش به دست میآید، تریاک یا اپیوم نامیده میشود. از تریاک تاکنون بیش از ۳۰ آلکالوئید استخراج و شناساییشده است.
از مهمترین آلکالوئیدهای تریاک میتوان مرفین به میزان ۲۰ درصد، کدئین به میزان ۱ درصد، پاپاورین به میزان ۲ درصد، نوسکاپین به میزان ۵ درصد و تبائین به میزان ۱ درصد را نام برد.
کدئین پرمصرفترین آلکالوئید است که بهطور طبیعی و یا نیمه مصنوعی از مرفین و یا تبائین به دست میآید. حدود ۹۰ درصد مرفین جهت تهیه کدئین مصرف میشود. کدئین از مرفین و تبائین به روش نیمه سنتزی (نیمه صناعی) تهیه و اکثراً بهصورت ملح فسفات و یا سولفات مصرف میگردد. کدئین دارای اثرات ضد درد، مسکن و ضد سرفه است. سمیت و اثرات اعتیادآور کدئین بسیار کمتر از مرفین است. مقدار مصرف کدئین بهعنوان ضد درد ۱۵ تا ۶۰ میلیگرم هر ۴ ساعت برحسب نیاز و بهعنوان ضد سرفه ۱۰ تا ۲۰ میلیگرم هر ۴ تا ۶ ساعت برحسب نیاز است.
یکی دیگر از ترکیباتی که بهطور طبیعی در تریاک وجود ندارد و بهصورت نیمه مصنوعی از مرفین تهیه میشود، هروئین است. هروئین یا دی استیل مرفین با استیله کردن دو عامل هیدروکسیل فنلی و الکلی مرفین به دست میآید. اثرات هروئین مشابه مرفین و مشخصتر و فوریتر از آن است، ولی چون متأسفانه اثرات اعتیادآور آن شدیدتر از مرفین است، در پزشکی مورد استفاده قرار نمی گیرد، چون احتمال معتاد شدن به آن حتی با اولین مصرف وجود دارد. به همین دلیل مصرف آن بهعنوان دارو ممنوع است.
از مجموع ۳۰ آلکالوئید شناخته شده از تریاک در سالهای اخیر تعداد زیادی اجسام نیمه صناعی تهیه شده است که بسیاری از آنها در پزشکی و بهعنوان داروهای جدید و با اثرات متفاوت از تریاک استفاده میشود. مرفین مهمترین آلکالوئید تریاک است که دارای اثرات قوی ضد درد، اعتیاد آور، تهوع و قیآور، یبوست آور و خواب آور است. مرفین بهصورت سولفات مرفین و اصولاً به شکل تزریقی در موارد خاص پزشکی مصرف میشود و میزان مصرف آن ۱۰ میلیگرم تا حداکثر شش نوبت در روز برحسب نیاز است.
نکات قابلتوجه:
۱- از بین بیش از ۳۰۰ گونه خشخاش (پاپاور) در جهان، تنها گونهی سمنیفزوم حاوی مرفین است ترکیبات دیگرگونههای خشخاش در بعضی موارد مشابه میباشند.
۲- دانههای خشخاش دارای هیچگونه آلکالوئیدی نیستند و خاصیت مخدر ندارند. این دانهها حاوی حدود ۵۰ درصد روغن و حدود ۵۰ درصد پروتئین بوده و مغذی میباشند. دانههای خشخاش به مصرف روغنکشی و یا صنایع غذایی میرسد. روغن تهیه شده چون گران است، کمتر مصرف خوراکی دارد و اصولاً در داروسازی بهعنوان حامل آمپولهای تزریقی مورد استفاده قرار میگیرد.
۳- ترکیباتی بهصورت صد درصد صناعی مشابه با فرمول مرفین تهیه شدهاند که تحت نام اوپیوئید نامیده میشوند. این ترکیبات اثرات ضد درد، ضد سرفه و خواب آور دارند، ولی مخدر نیستند.
۴- اولین آلکالوئید که در سال ۱۸۰۳ در تریاک کشف و شناسایی شد، نوسکاپین نام دارد و آلکالوئیدهای مهم بعدی به ترتیب شامل مرفین در سال ۱۸۱۶، کدئین و نارسئین در سال ۱۸۳۲، تبائین در سال ۱۸۳۵ و پاپاورین در سال ۱۸۴۸، استخراج و شناسایی شدند.
۵- با توجه به مسئلهی اعتیاد در جهان و مصرف غیرمجاز و نامعقول تریاک، چندین سال است که تحقیقات گسترده جهت کشف منابع مناسب آلکالوئیدهای شبه مرفین مدنظر قرارگرفته است. در راستای این تلاشها گونههایی از خشخاش کشف شده که دارای آلکالوئیدهای مختلف و ازجمله شبه مرفین است، ولی حاوی مرفین نیست. اینگونه ها پاپاور براکتهاتم، پاپاور اورینتاله و پاپاور پزودواورینتاله میباشند که در ناحیه ایران، ترکیه و قسمتهایی از شوروی سابق میرویند.
از این سه گونه، گونهی براکتهاتم با نام فارسی آریا از همه مهمتر است که دارای دو واریته آریا ۱ و ۲ است. اینگونه خشخاش مختص ایران است که با خروج بذر آن از ایران، در سالهای اخیر در برخی مناطق جهان نیز کشت شده است.
نکته مهم:
بیشترین میزان تأثیرگذاری گیاهان دارویی متعلق به عصاره گیاهان دارویی است و بعدازآن میتوان به مکملهایی نظیر کپسولها اشاره کرد. کمترین میزان اثرگذاری هم متعلق به عرق و چای و دمنوش است.
امیدوارم که اطلاعات خوب و مفیدی در اختیار شما قرار داده باشیم با نظر دهی و امتیازدهی مارو از کیفیت مطالب آگاه نمایید. برای دریافت اطلاعات بیشتر به سایت فروشگاه محصولات ارگانیک آشا مراجعه نمایید و برای کسب اطلاعات در مورد محصولات ارگانیک میتوانید با شماره 09120038341 مشاور فروشگاه ارگانیک آشا تماس بگیرید یا از طریق تلگرام، اینستاگرام با ما در ارتباط باشید.
منابع اطلاعات:
کتابها و مقالات گیاهان دارویی
فروشگاه محصولات ارگانیک آشا
موسسه کار آفرینی دکتر زرقانی
با سلام، آیا دمنوش برگ خشخاش (به صورت تازه) نیز خاصیت مشابه دارویی دارد؟ با تشکر.
درود به شما وقت شما بخیر و شادی
چه خاصیتی مدنظر شما هست؟؟
اگه آرامبخش بودن منظور شما هست مصرف روغن خشخاش بصورت موضعی است
ظاهرا” آنهایی که بصورت طب سنتی وازگیاهان دارویی تجویز مینمایند ناخودآگاه به آثارسوء پودرگیاه طلای سبز پی بردم وترکیبات آن را خیلی باحساسیت دنبال کردم متوجه شدم علاوه برترکیبات طبیعی که دارد ازنوعی گل مواد مخدر برای جلب رضایت مشتریان تولید کنندگان استفاده مینمایند واین موضوع کلیدورودیک فردسالم وگرایش به سمت اعتیاد را فراهم میکند هرچند میدانیم که میتواند ازبرگ گل ماده مخدره جهت افزایش مشتریان استفاده نمود بنظرشما این جنایت علیه بشرخصوصا جوانان نیست ؟
خواص برگ جوان خشخاش چیست؟