خواص گیاه دم اسب چیست؟

خواص گیاه دم اسب چیست؟
نام فارسی: دم اسب
نام علمی: Equisetum arvense
نام عمومی: Horsetail
نام انگلیسی: Horsetail
نام عربی: ذنب الخیل (Zanabalkhail)
نام فرانسوی: Prele des champs
نام آلمانی: Schachtelhalm
نام خانواده: Equisetaceae (دم اسبیان)

• 

• 

• 

گیاه‌شناسی و خواص گیاه دم اسب چیست؟

دم اسب گیاهی است چندساله به ارتفاع حداکثر ۶۰ سانتی‌متر با ساقه‌های توخالی، بندبند و شیاردار . این گیاه، بدون گل با ریزوم افقی یا زاویه‌دار است که برحسب منابع مختلف از ۲۰۰ تا ۵۴۰ میلیون سال پیش تاکنون می‌زیسته است. از این گیاه فسیل‌های زیادی از دوران مختلف بر جای مانده است. ساقه‌های دم اسب به دو صورت زایا و نازا است. ساقه‌های زایا که در ابتدای فصل بهار می‌رویند، کوتاه‌تر از نوع نازا و دارای قطر بیشتری هستند. این ساقه‌ها اصولاً فاقد کلروفیل بوده و تقریباً قرمز رنگ (یا قرمز مایل به ارغوانی) است. ساقه‌های نازا در اردیبهشت و خردادماه ظاهر می‌شوند و به رنگ سبز و بدون انشعاب هستند.

در ساقه‌های نازا برگ‌های باریک و کوچک دور تا دور هر بند را احاطه کرده و به‌صورت غلاف کوچکی درمی‌آیند و از این محل شاخه‌های باریک و بندبند به‌طور کاملاً منظم از دور ساقه به خارج می‌رویند. ساقه زایا بندبند بوده و اطراف هر بند را تعدادی برگ به‌صورت فراهم و به هم چسبیده (شبیه ساقه نازا) احاطه کرده است. در رأس ساقه نازا سنبله موله هاگ قرار گرفته است. این سنبله که تقریباً بیضی شکل است، از قطعات فلس مانند تشکیل شده و به‌صورت ردیف‌هایی منظم به هم فشرده شده‌اند.

هر قطعه فلس مانند با پایه‌ای به محور انتهای ساقه چسبیده و در سطح تحتانی آن هاگدان‌ها قرار گرفته است. درون هاگدان‌ها دانه‌های کوچک هاگ قرار دارند. هاگ‌ها پس از رسیدن کامل از یک شکاف عمودی که روی هاگدان ایجاد می‌شود، خارج می‌گردند. قسمت مورد استفاده دم اسب ساقه‌های نازای آن است که در طول سال و هنگامی که ساقه‌ها رشد کامل کرده‌اند، جمع‌آوری و خشک می‌شوند. این گیاه در بیشتر نقاط جنگلی و مرطوب ایران و جهان می‌روید.

تاریخچه و خواص گیاه دم اسب چیست؟

گیاه دم اسب بومی نیمکره شمالی و دارای قدمت چند میلیون ساله است. گرچه در قدیم چند گیاه مشابه با آن را از یک خانواده می‌دانستند (از جمه گیاه افدرا)، ولی امروزه این اشتباهات تصحیح شده است.

در قرون وسطی از دم اسب برای بند آوردن خونریزی‌ها استفاده می‌کردند. در حدود قرن نوزدهم استفاده‌های درمانی از این گیاه به حداقل رسید؛ ولی بهره‌گیری از آن مجدداً رو به افزایش نهاد و در حال حاضر از گیاهان دارویی مهم و پر مصرف به شمار می‌آید.

دارو شناختی و مهمترین خواص گیاه دم اسب چیست؟

دم اسب ادرارآور، بند آورنده خونریزی‌ها، استحکام دهنده مفاصل، تاندون و استخوان‌ها، برطرف‌ کننده مشکلات کلیه و مثانه، رفع مشکل آب آوردن انساج، کاهش تورم پروستات و به‌صورت موضعی درمان کننده سرمازدگی و زخم‌هاست.

سیلیس دارای خاصیت تحریک موضعی است و احتمالاً روی متابولیسم پوست، مفاصل، تاندون ها و استخوان‌ها عمل می‌کند؛ به همین دلیل در شکستگی‌ها، بیماری‌های روماتیسمی، اختلالات موضعی عروق محیطی، سرمازدگی و تورم بعد از ترومبوز مفید است. برای این منظور می‌توان از حمام سیلیس (با اضافه کردن این عصاره به آب حمام) استفاده کرد و یا از کمپرس عصاره دم اسب به‌صورت موضعی استفاده نمود. این عمل برای تسکین دردهای آرتروز و ورم مفاصل مفید است.

پژوهش‌ها نشان می‌دهد سیلیس کلوئیدی موجود در عصاره گیاه دم اسب تأثیر قابل توجهی در افزایش خاصیت ارتجاعی و کشش پوست و مو دارد و موجب التهاب و خارش پوست سر می‌شود. همچنین به نظر می‌رسد املاح فراوان و ویتامین‌های دیگر عصاره دم اسب مواد ضروری فولیکول‌ها را تأمین و موجب تقویت مو گردد.

جوشانده آن به‌صورت غرغره برای رفع درد گلو، به‌صورت کمپرس جهت بهبود ضرب دیدگی، زخم یا خارش و به‌صورت استنشاقی (بالا کشیدن از طریق بینی) باعث بند آمدن خونریزی بینی می‌شود.

طریقه و میزان مصرف:

لوسیون یا کمپرس گیاهی: یک کیلوگرم گیاه را در یک لیتر آب ریخته به مدت ۲۰ تا ۳۰ دقیقه جوشانده، سپس صاف کنید و به‌صورت لوسیون یا با پارچه‌های پنبه‌ای به‌صورت کمپرس استفاده نمایید.

کپسول گیاهی: تا روزی ۳ عدد استفاده گردد.

عوارض جانبی:

مصرف مقدار زیاد آن ممکن است ایجاد ناراحتی‌های معده و دستگاه هاضمه و اسهال کند. آلکالوئید اکی‌سیتین آن می‌تواند باعث تخریب ویتامین B۱ (تیامین) شود که در این صورت باید به مقدار لازم ویتامین B۱ مصرف کرد.

موارد عدم مصرف:

به‌صورت خوراکی بهتر است در کودکان و زنان حامله مصرف نشود.

احتیاط:

با توجه به اینکه دم اسب حاوی مقدار نسبتاً زیادی سلنیوم است، باید در مصرف آن احتیاط و حد خوراکی و دارویی آن را رعایت نمود.

ابن‌سینا در کتاب قانون راجع به دم اسب چنین گفته است:

ذنب الخیل یا دم اسب، طبیعت سرد و خشک دارد. گیاه و به‌ویژه افشره‌اش گیرنده و بسیار خشکاننده و در بند آمدن نزیف (خون دماغ) بسیار فعال است. در شفا دادن زخم و قرحه شگفت آور است و اگر در زخم عصبی هم باشد، آن را نیز شفا دهد. ضماد و یا مالیدنی‌اش گسستگی و سطح‌های ماهیچه را دوا کند و در علاج بادکردگی روده مفید است. در علاج ورم معده، کبد و استسقا (آب آوردن انساج) مفید است.

در کتاب مخزن الادویه راجع به دم اسب چنین آمده است:

طبیعت گیاه سرد و خشک است. قابض و بند آورنده خون دماغ است و جهت سرفه مزمن و امراض سینه، استسقا و ورم حار جگر و اقسام اسهالات حاره، هنگامی که تب نباشد، زخم امعا و جراحت (زخم) مثانه و نوشیدن آن جهت فتق و نوشیدن و ضماد آن جهت بهبود زخم‌های بزرگ و آسیب دیدن عصب‌ها و ورم مقعد و ورم‌های اعضا مفید است.

دیگر خواص گیاه دم اسب:

از مهمترین خواص گیاه دم اسب می توان به ضد باکتری، ضد ادم، ضد التهاب، ضد اسپاسم، قابض، ضد نفخ، ادرارآور، معرق، قاعده آور، بندآورنده خونریزی، محرک سیستم ایمنی بدن و بهبود دهنده زخم اشاره کرد.

ترکیبات مهم:

یکی از مهم‌ترین ترکیبات دم اسب، اسید سیلیسیک و سیلیکات ها است. میزان این مواد در گیاه تازه به‌طور متوسط ۱۰ درصد و در گیاه خشک بین حدود ۵ تا ۸ درصد است. همین مواد در خاکستر گیاه تا حدود ۷۰ درصد وزنی را تشکیل می‌دهند. همچنین اسیدهای اگزالیک، مالیک و آکونی تیک در آن گزارش شده است. از دیگر مواد، ترکیبات فنلی، آلکالوئیدی، از جمله آکی‌سیتین و ترکیب گوگرد داری به نام دی متیل سولفون است. پتاسیم، سلنیوم و کلسیم نیز از املاح معدنی مهم این گیاه است.

نکات قابل توجه:

١- دم اسب خام و یا تازه آن خوراکی نیست؛ ولی ساقه‌های جوان و زایای مربوط به فصل بهار را می‌توان به‌صورت پخته جایگزین مارچوبه کرد.

۲- دم اسب سالیان دراز برای درمان دردهای مفصلی مورد استفاده بوده است و در حال حاضر نیز از این تجربه استفاده می‌کنند.

۳- چون این گیاه حاوی مقدار زیادی سیلیس است، به نام Silica نیز مشهور است.

۴- از گیاه دم اسب برای تهیه رنگ آبی (کمرنگ)، پولیش آلیاژ قلع و سرب، پولیش چوب، غذای مایع گیاهان و به‌عنوان ضد انگل (قارچ کش) گیاهان استفاده می‌شود.

۵- در ژاپن این گیاه را به‌صورت سبزی خوراکی در فصل بهار مصرف می‌کنند.

۶- گونه‌های دیگر دم اسب سمی است؛ به همین دلیل اصولاً از گونه Arvense به‌عنوان خوراکی و دارویی استفاده می‌شود.

۷- از دم اسب محصولاتی برای استحکام ناخن‌ها (به‌صورت موضعی) تهیه می‌گردد.

۸- اثرات ارائه شده در کتاب قانون ابن‌سینا و مخزن الادویه درباره دم اسب، با خواص تأیید شده در بسیاری از موارد مشابهت دارد.

نکته مهم:

بیشترین میزان تأثیرگذاری گیاهان دارویی متعلق به عصاره‌ گیاهان دارویی است و بعدازآن می‌توان به مکمل‌هایی نظیر کپسول‌ها اشاره کرد. کمترین میزان اثرگذاری هم متعلق به عرق و چای و دم‌نوش است.
امیدوارم که اطلاعات خوب و مفیدی در اختیار شما قرار داده باشیم با نظر دهی و امتیازدهی مارو از کیفیت مطالب آگاه نمایید. برای دریافت اطلاعات بیشتر به سایت فروشگاه محصولات ارگانیک آشا مراجعه نمایید و برای کسب اطلاعات در مورد محصولات ارگانیک می‌توانید با شماره  09120038341 مشاور فروشگاه ارگانیک آشا تماس بگیرید یا از طریق تلگرام، اینستاگرام با ما در ارتباط باشید.

خواص گیاه دم اسب چیست؟

منابع اطلاعات:
کتاب‌ها و مقالات گیاهان دارویی
فروشگاه محصولات ارگانیک آشا
موسسه کار آفرینی دکتر زرقانی

خواص گیاه دم اسب چیست؟