خواص قره قات در طب سنتی

خواص قره قات در طب سنتی
قره‌ قات (قره‌ قاط)
نام دیگر: سیاه گیله
نام علمی: Vaccinium myrtillus
نام عمومی: Bilberry
نام انگلیسی:Common Wortle berry , Bilbery
نام فرانسوی: Myrtille
نام آلمانی: Myrtenbeere
نام خانواده: Ericaceae (قره‌ قات)

گیاه‌شناسی و خواص قره قات در طب سنتی:

قره‌ قات درختچه کوچکی است به ارتفاع ۶۰ سانتی‌متر با برگ‌هایی بیضوی و به رنگ سبز روشن. برگ‌های این گیاه با دوام است، ولی در زمستان روی گیاه باقی نمی‌مانند. گل‌ها در کنار برگ‌ها می‌روید و سفید مایل به سبز یا گلی رنگ است. میوه گیاه از نوع سته است و پس از رسیدن کامل به‌ اندازه‌ی نخود شده و حاوی آب بنفش‌ رنگی است. میوه نارس آن کمی‌ ترش و میوه رسیده کمی شیرین است. میوه‌ها از غباری سفید رنگ پوشیده شده‌اند.

قسمت مورد استفاده قره‌ قات شامل برگ، ریشه و میوه است. البته مهم‌ترین مصرف دارویی، مربوط به میوه آن است. میوه‌ها پس از رسیدن کامل اکثراً آبی مایل به سیاه هستند. قره‌ قات در بیشتر نواحی جنگلی آسیای صغیر، قفقاز، سیبری، آمریکای شمالی و به‌خصوص اروپا یافت می‌شود. این گیاه در ایران رویش ندارد؛ ولی گونه دیگری که شرح داده‌ شده است، در سرزمین ایران وجود دارد.

تاریخچه و خواص قره قات در طب سنتی:

حدود هزار سال است که قره قات در طب سنتی اروپا مورد استفاده است. همچنین در طب سنتی اتریش از آن به‌صورت خوراکی در مشکلات معده‌ای -روده‌ای و درمان دیابت مصرف می‌کنند. در طب سنتی از برگ قره قات برای دیابت در بعضی نقاط دنیا استفاده می‌شود.

منشأ جغرافیایی:

رویش این گیاه در شمال و مرکز اروپا گسترش دارد. از قسمت‌های جنوب شرقی اروپا همچنین از شوروی سابق، لهستان، آلبانی و یوگسلاوی سابق به دیگر نقاط جهان صادر می‌گردد.

دارو شناختی و خواص قره قات در طب سنتی:

ضد میکروب: آزمایش‌های کلینیکی زیادی در مورد اثرات ضد میکروبی مجاری ادرار با آب قره‌ قات انجام‌ شده که نتایج بسیار خوبی به دنبال داشته است. به‌طور مثال، یک گروه شامل ۹ مرد و ۲۹ زن سالخورده با این روش تحت درمان قرار گرفتند. در آزمایشی دیگر، کاهش شدید عفونت ادراری زنان به مدت طولانی با مصرف خوراکی عصاره به شکل کپسول مشاهده‌ شده است. در یک آزمایش ۱۰ زن جوان با روش دابل بلایند (دو سوکور) روزانه ۴۰۰ میلی‌گرم عصاره خوراکی مصرف کردند که در مقایسه با دارونما نتایج چشمگیری داشت. بررسی‌ها نشان داد که کاهش قابل‌ ملاحظه PH ادرار باعث از بین رفتن بسیاری از باکتری‌ها می‌شود.

تولید و تثبیت کلاژن: از دیگر خواص قره قات تولید و تثبیت کلاژن است. یکی از مهم‌ترین پروتئین‌های بدن کلاژن است که در ساختن تاندون، رباط و غضروف نقش اصلی را دارد. کلاژن در اثر التهابات روماتیسمی، امراض دهانی و یا بیماری‌های استخوان و مفاصل از بین می‌رود. خاصیت مهم فلاونوئیدها، آنتوسیانین ها و پرو آنتوسیانین های قره‌ قات جلوگیری از این اتفاق است. همچنین آنتوسیانین ها دارای خاصیت قوی ویتامین P و افزون بر آن، افزایش ویتامین C داخل سلولی و کاهش شکنندگی مویرگ‌ها هستند که از این نظر دو برابر قوی‌تر از روتین است.

ضد تجمع پلاکت‌ها: از این نظر شبیه آسپرین و گیاه سیر است. (به‌اصطلاح عامیانه افرادی که خون آن‌ها غليظ است، برای جلوگیری از لخته شدن می‌توانند از قره‌قات استفاده کنند.)

درمان امراض چشم و کم سویی آن در شب، یا دید بهتر در روز با استفاده از خواص قره قات: در بعضی مشکلات چشم، مانند گلوکوما، کلاژن دچار آسیب‌هایی می‌گردد که در اثر آن فشار چشم زیاد می‌شود؛ بنابراین چون قره قات در حفاظت کلاژن مؤثر است، در موارد ذکرشده مفید است. ازاین‌رو در اروپا به‌طور گسترده از آن استفاده می‌شود. همچنین قره قات به مقدار زیاد در اروپا برای مشکلات شبکیه حاصل از دیابت مورد مصرف قرار می‌گیرد.

طريقه و میزان مصرف:

محصولات دارویی حاصل از قره‌ قات اصولاً برحسب وجود ۲۵ درصد آنتوسیانین ها استاندارد می‌شوند که مقدار مصرف آن‌ها به شرح زیر است:

– محصولات حاوی آنتوسیانوزید، ۲۰ تا ۱۶۰ میلی‌گرم تا سه بار در روز

– عصاره‌های حاوی ۲۵ درصد غلظت، ۸۰ تا ۱۶۰ میلی‌گرم تا سه بار در روز

– دانه‌های تازه گیاه، ۵۵ تا ۱۱۰ گرم تا سه بار در روز

– مقدار مصرف: ۵ تا ۱۰ گرم از خرد شده میوه را با یک استکان آب به مدت ۱۰ دقیقه بجوشانید؛ سپس گرماگرم آن را صاف نموده و میل کنید.

– در اروپا از قره‌ قات به مقدار زیاد در درمان واریس و ضایعات مویرگ‌ها استفاده می‌کنند. استفاده‌های دیگر شامل: کاهش پرفشاری خون، مشکلات گردش خون مغزی (مانند جینکو از آن استفاده می‌کنند)، هماتوری به علت نشت مویرگ‌ها در کلیه (به علت شکنندگی مویرگ‌ها) و مشکلات رگ‌های وریدی است.

– قره قات به‌عنوان ضد آریتمی، به‌خصوص در نوع متوسط استفاده می‌شود. همچنین به‌عنوان ضد التهاب غشای مخاطی دهان و گلو کاربرد دارد. از خواص مهم دیگر اثر ضدادم (ضد خیز) آن است.

– وجود تانن در میوه باعث می‌شود که گاهی آن را به‌عنوان ضد اسهال مصرف کنند. محصول تازه برای این مورد مناسب نیست و بهتر است بعد از خشک و کهنه شدن از آن استفاده شود؛ چون تانن‌ها در ابتدا به‌صورت مونومر هستند و ضمن خشک شدن به‌صورت کندانسه (پلی‌مر) درمی‌آیند.

تهیه چای: ۵ گرم از خرد شده میوه را در یک لیوان آب سرد ریخته و حدود ۱۰ دقیقه بگذارید بماند، سپس آن را به حد جوش رسانده و بازهم مدت ۱۰ تا ۱۵ دقیقه به حال خود بگذارید و گرماگرم صاف کنید و این صاف‌ شده را میل کنید.

داروهای گیاهی:

تعدادی داروی گیاهی قره‌ قات به شکل صنعتی در بازار موجود است که بعضی از این داروها مربوط به مشکلات چشم است.

سمیت:

مصرف مقدار زیاد قره قات ممکن است مشکلات روده‌ای-معده ای مانند اسهال ایجاد کند.

مهم‌ترین خواص قره قات در طب سنتی:

ضد چسبندگی پلاکت‌ها، ضد شکنندگی عروق موئینه، ضد ادم (ضدخیز)، ضد ویروس تبخال، ضد التهاب، ضد اکسیدان، ضد تب، ضد خونریزی‌های رتینوپاتی، ضدعفونی کننده، ضد اسپاسم، ضد زخم‌های گوارشی، ضد قارچ، ضد ویروس، قابض، محرک گردش خون، محافظ کلاژن، ادرارآور، محرک سیستم ایمنی بدن، کاهش‌دهنده چربی خون و گشاد کننده رگ‌ها.

ترکیبات مهم:

دانه قره‌ قات حاوی حدود ۸۸ درصد آب است. از مواد دیگر می‌توان آنتوسیانین را نام برد که در میوه‌های تازه ۰/۱ تا ۰/۲۵ درصد در نوسان بوده، ولی در عصاره غليظ شده این میوه، ۲۵ درصد است. بیشتر این آنتوسیانین ها به شکل گلوکزید هستند و تنها مقدار کمی در طبیعت و در این گیاه به‌صورت آزاد وجود دارند. حدود ۱۵ آنتوسیانوزید که از اجسام فعال گیاه هستند، در این‌گونه قره قات شناسایی‌ شده است. بعضی گیاهان دیگر، ازجمله گونه‌های دیگر قره قات، Ribes nigrum و انگور، آنتوسیانین‌های مشابهی دارند. میوه هر سه گیاه مذکور در اروپا به‌صورت دارویی مصرف می‌شود. ترکیبات دیگر قره قات شامل تانن ها (که عمدتاً از نوع کاتشول می‌باشند)، تری ترپنوئیدها، کربوهیدرات به مقدار حدود ۱۰ درصد، مقدار کمی پروتئین، فیبر، اسیدهای آسکوربیک (۲ تا ۱۰ میلی‌گرم در ۱۰۰ گرم)، سیتریک، مالیک، کینیک، گلوکزید لیپتوزین، مقدار کمی آلکالوئید، پکتین و فلاونوئیدها هستند.

نکات قابل‌توجه:

١- میوه گونه‌های مختلف این گیاه در نقاط مختلف جهان مصرف دارویی دارد که به نظر می‌رسد اکثراً دارای مواد و اثرات مشابه باشند. قره‌ قات مورد مصرف در ایران از گیاه Vaccinium جمع‌آوری‌ شده و مورد استفاده قرار می‌گیرد.

۲- بر اساس کتاب دکتر امین، قره‌ قات (قره قاط) که با نام Caucasian whortleberry معرفی گردیده است به دو نوع اردبیلی و کلیبری در ایران وجود دارد که هرکدام به شرح زیرند:

الف: قره قات اردبیلی: این قره قات دربرگیرنده میوه‌هایی تقریباً کروی به رنگ قرمز تیره یا کمرنگ و دارای پوسته سخت و چروکیده است که دمی در قسمت پایین آن‌ها قرار دارد. داخل این میوه‌ها تعدادی دانه‌های براق وجود دارد. گیاه مزبور با نام علمی Vaccinium artostaphyllos از تیره Ericaceae (تیره قره قات) است که درختچه‌ای با ارتفاع تا دو متر با برگ‌های پهن بیضی بدون دمبرگ است. گل‌های قره قات سفید مایل به سبز و گاه صورتی هستند. میوه‌های این گیاه از نوع سته است. این درختچه در جنگل‌های اسالم، خلخال و ارتفاعات اردبیل رویش دارد. قره قات به‌صورت دم‌ کرده در طب سنتی ایران برای کاهش پرفشاری خون و کاهش قند خون مورد استفاده قرار می‌گیرد.

ب: قره قات کلیبری: این قره قات شامل میوه‌های کروی با پوسته قرمز تیره و چروکیده بدون دم یا با دم‌کوتاه و بزرگ‌تر از قره‌قات اردبیلی است که از درختچه‌ای با نام علمی Ribes bibersteinia  به دست می‌آید. این درختچه تا دو متر ارتفاع داشته و دارای برگ‌های قلبی شکل با پنج لوب است. گیاه مربوط به تیره Grossulariaceae (تیره انگورک) بوده و در جنگل‌های ارسباران و کلیبر رویش دارد.

۳- با توجه به اینکه قره‌ قات اردبیلی و کلیبری مربوط به دو گیاه کاملاً متفاوت ازنظر جنس، گونه و خانواده هستند، بعید به نظر می‌رسد که دارای اثرات مشابه باشند. البته ممکن است هر دو در بعضی ترکیبات و اثرات یکسان باشند، ولی در واقع قره‌ قات اصلی همان نوع اردبیلی است که اثراتی مشابه با انواع خارجی دارد.

۴- با توجه به مطالعات انجام‌ شده روی قره قات اردبیلی، شباهت زیادی بین ترکیبات نوع ایرانی و انواع خارجی وجود دارد؛ بنابراین بیشتر اثرات ذکرشده برای گونه‌های خارجی می‌تواند در مورد نوع ایرانی صادق باشد؛ ولی مطالعات کامل‌تری را می‌طلبد که باید به‌صورت کلینیکی انجام شود.

۵- در اروپا و آمریکا گونه‌های مختلف قره قات را مانند هم مصرف می‌کنند؛ مثلاً در اروپا بیشتر از Bilberry و در آمریکا از Blueberry که ازنظر شکل ظاهری و خواص بسیار به هم شباهت دارند، استفاده می‌شود. این میوه‌ها برای تهیه مربا، کیک‌ها، پای، سس‌ها، شربت‌ها، آب‌میوه، شربت‌ها و یا خوراک‌های یخی مورداستفاده قرار می‌گیرد.

نکته مهم:

بیشترین میزان تأثیرگذاری گیاهان دارویی متعلق به عصاره‌ گیاهان دارویی است و بعدازآن می‌توان به مکمل‌هایی نظیر کپسول‌ها اشاره کرد. کمترین میزان اثرگذاری هم متعلق به عرق و چای و دم‌نوش است.
امیدوارم که اطلاعات خوب و مفیدی در اختیار شما قرار داده باشیم با نظر دهی و امتیازدهی مارو از کیفیت مطالب آگاه نمایید. برای دریافت اطلاعات بیشتر به سایت فروشگاه محصولات ارگانیک آشا مراجعه نمایید و برای کسب اطلاعات در مورد محصولات ارگانیک می‌توانید با شماره  09120038341 مشاور فروشگاه ارگانیک آشا تماس بگیرید یا از طریق تلگرام، اینستاگرام با ما در ارتباط باشید.

منابع اطلاعات:
کتاب‌ها و مقالات گیاهان دارویی
فروشگاه محصولات ارگانیک آشا
موسسه کار آفرینی دکتر زرقانی