آنچه باید درباره هندوانه ابوجهل دانست

آنچه باید درباره هندوانه ابوجهل دانست
نام فارسی: هندوانه ابوجهل، حنظل
نام علمی: Citrulus colocynthis
نام عمومی: Colocynth
نام انگلیسی: Bitter apple
نام عربی: حَنظَل (Hanzal)
نام فرانسوی: Coloquinte
 نام آلمانی: Coloquinte
نام‌های مترادف: Colocynthis vulgaris, Cucumis colocynthis
نام خانواده: Cucurbitaceae (کدو)

گیاه‌شناسی و آنچه باید درباره هندوانه ابوجهل دانست:

هندوانه ابوجهل گیاهی است علفی، چندساله با ساقه‌ای خوابیده بر روی زمین و گاهی بالارونده. ساقه‌ها پوشیده از تار هستند و از کنار برگ‌ها پیچک‌هایی خارج می‌شوند که موجب اتصال ساقه بر روی تکیه‌گاه شده و بالا می‌روند. برگ‌ها به‌صورت متناوب بر روی ساقه قرارگرفته و دارای لب‌های متعددی هستند که به‌نوبه خود بریدگی دارند. روی برگ‌ها پوشیده از تار است؛ به‌طوری‌که سطح زیرین آن‌ها سبز مایل به سفید به نظر می‌رسد. گل‌ها به‌صورت نر و ماده و منفرد و مجزا (یک‌پایه) روی ساقه می‌رویند و از نظر ظاهری شبیه هم هستند. رنگ گل‌ها زرد یا زرد متمایل به نارنجی است.

میوه که قسمت مورد استفاده گیاه است، به شکل کروی و به اندازه یک پرتقال معمولی به رنگ زرد یا زرد متمایل به سبز و یا سبز رنگ شبیه هندوانه‌های گرد است. داخل میوه سفید رنگ، اسفنجی و بسیار تلخ و حاوی دانه‌های متعدد بیضی‌شکل است که پس از رسیدن قهوه‌ای‌رنگ می‌شوند.هندوانه ابوجهل بومی نواحی مدیترانه و آسیا، به‌خصوص ترکیه و مهم‌ترین محل آن در ترکیه و بندر ازمیر است. محل رویش این گیاه در ایران لرستان، خوزستان، فارس، کرمان، بلوچستان، هرمزگان خراسان و مناطق دیگری از ایران است.

تاریخچه و آنچه باید درباره هندوانه ابوجهل دانست:

دانه‌های کوچک کاملاً مشخص گیاه توسط باستان شناسان در چندین محل، از جمله شمال آفریقا و خاور نزدیک، به‌خصوص مربوط به دوران پارینه سنگی (۲۸۵۰ تا ۳۶۵۰ سال قبل از میلاد)، در مصر (۲۳۰۰ تا ۳۵۰۰ سال قبل از میلاد)، لیبی (۳۸۰۰ سال قبل از میلاد) و در غار نهال حمار فلسطين (قبل از دوران سفالگری) کشف شده است. زوهاری و همکارش حدس می‌زنند که این کشف‌ها نشان‌دهنده استفاده انسان غير متمدن از دانه‌های هندوانه ابوجهل است.

 صحرانشینان بدوی از آرد دانه‌های هندوانه ابوجهل نوعی نان تهیه می‌کردند، بعضی مطالب گیج کننده در مورد هندوانه ابوجهل و هندوانه واقعی وجود دارد، چرا که آن‌ها از دانه‌های این نوع هندوانه هم استفاده مشابهی می‌نمودند. در غرب آفريقا اصطلاح اگوزی به دانه هندوانه ابوجهل یا هندوانه معمولی و گاهی دانه‌های دیگر خانواده کدو اطلاق می‌شود. مردمان این منطقه این دانه‌ها را به‌عنوان یک ماده غذایی و یا در سوپ استفاده می‌کنند.

دارو شناختی و آنچه باید درباره هندوانه ابوجهل دانست:

میوه به علت داشتن گلوکزید کولوسینتین خاصیت مسهلی بسیار شدید دارد. همچنین دارای اثر مدر و محرک قوی کبد است. در طب عوام و از قدیم، هندوانه ابوجهل به‌عنوان ضد ادم (آب آوردن انساج)، راه انداختن قاعدگی (آمنوره) و رفع احتقان مغزی (پرخون شدن رگ‌های مغز) استفاده می‌شده است. این میوه دارای اثر قاعده آور قوی بوده و می‌تواند باعث سقط جنین شود. سقط جنین با هندوانه ابوجهل از زمان باستان صورت می‌گرفته است. این موضوع در اسناد پزشکی پاپیروس‌های مصر مربوط به ۱۵۵۰ سال قبل از میلاد به ثبت رسیده است.

پودر هندوانه ابوجهل گاهی مخلوط با آلوئه (صبر زرد) برای تهیه پلاسترهای (مشمع طبی) موضعی و درمان انگل‌های موضعی به کار می‌رفته است. میوه این گیاه دارای اثر ضد کرم بوده و آن را به‌صورت خوراکی و یا تنقیه برای دفع کرم‌ها استفاده می‌کردند. از همین تنقیه برای مشکلات روده بزرگ (راست روده) استفاده می‌شده است.

قرص‌هایی (ترشه و لوزنجه) که به آن ترشه حنظل می‌گفتند، از میوه تهیه می‌گردیده است. برای این کار میوه‌ها را به قطعات ریز در آورده و خشک می‌کردند. سپس آن‌ها را به‌صورت پودر در آورده و با روغن بادام شیرین نم می‌زدند. بعد به آن ماستیک (مصطکی) اضافه کرده و به شکل قرص درمی‌آوردند. همچنین از هندوانه ابوجهل برای قي و استفراغ کردن در زمان مسمومیت‌ها و جلوگیری از خطرات مرگ استفاده می‌کردند.

یکی دیگر از کاربردهای باستانی هندوانه ابوجهل جلوگیری از حاملگی بوده است. برای این کار میوه آن را با میوه نارس آکاسیا و خرما می‌سائیدند و با عسل آغشته می‌کردند؛ سپس این مخلوط را روی پارچه (تهیه‌ شده از الیاف گیاهی) به حالت نم زده می‌گذاشتند و در واژن قرار می‌دادند. این مطلب از پاپیروس‌های مصر در ۱۵۵۰ سال قبل از میلاد ترجمه شده است.

طريقه و میزان مصرف:

عصاره مایع: عصار مایع میوه ۲ تا ۵ قطره به‌صورت خوراکی.

پودر عصاره خشک: ۶۰ تا ۱۲۰ میلی‌گرم، معادل ۰/۰۶ تا ۰/۱۲گرم به‌صورت خوراکی.

پودر خشک میوہ: ۰/۵ تا ۱ گرم به شکل خوراکی.

سمیت و عوارض جانبی:

این میوه در صورت مصرف بیش از اندازه دارویی، باعث اسهال شدید و یا اسهال همراه با خون می‌گردد. همچنین باعث تحریک و التهاب شدید روده‌ها خواهد شد. هندوانه ابوجهل به نام سوپر پورگاتیو( قوی‌ترین مسهل) مشهور است و می‌تواند باعث دردهای شکمی و سقط جنین گردد.

هندوانه ابوجهل در مطالعات جدید :

در پژوهش‌های سال‌های اخیر، گلوکزیدهایی از این گیاه استخراج و شناسایی شده که کوکور بیتاسین E يا آلفاالاترین از آن جمله است. این اجسام که خاصیت ضد سرطانی نسبتاً قوی دارند، در گیاهان دیگر خانواده کدو قبلاً گزارش شده بودند و از مواد زرینی محلول در اتروکلروفرم قسمت گوشتی میوه هستند.

ابن‌سینا در کتاب قانون راجع به هندوانه ابوجهل چنین گفته است:

حنظل که به نام شرنگ یا هندوانه ابوجهل معروف است، بر دو نوع است: نر و ماده. شرنگ نر اليافی است و شرنگ ماده سست و سفید رنگ ونرم است. هنگامی باید شرنگ را به منظور دارویی از بوته چید که رنگ سبزش به زردی می‌زند؛ چون اگر تمام سبز باشد یا به کلی زرد شود، از تأثیرش می‌کاهد و کاری از آن برنمی‌آید. گویند اگر بوته‌ای تنها یک شرنگ ثمر داشته باشد، نباید آن را به کار گرفت؛ زیرا در این صورت سم قاتل است.

دفع گزند شرنگ با کتیرا و صمغ عربی است. دارای طبع گرم و خشک است. مغز را می‌پالاید. ریشه آن را با سرکه پزند و مضمضه کنند، درد دندان را فرو نشاند. شرنگ ممکن است بچه را در رحم بکشد. شرنگی که هنوز به رنگ سبز است و چیده شود، مقدار زیاد آن مسهل و قی اور است؛ بیمار را آزار دهد و شاید کشنده باشد. ریشه هندوانه ابوجهل پادزهر مار و در خنثی کردن سم کژدم بهترین پادزهر است. صفرا را روان سازد و برای علاج قولنج دارویی بسیار سودمند است و شاید خون را هم بیرون آورد.

در مخزن الادویه راجع به هندوانه ابوجهل چنین نوشته شده است:

حنظل که به شیرازی کوشت، به کرمانی خرزهره و به لغتی دیگر خربزه روباه و به لغتی هندوانه ابوجهل نامند، میوه گیاهی است به قدر هندوانه کوچک و نارنج متوسط و در نهایت تلخی که نر و ماده است و آنچه در بوته منحصر به یکی باشد، از سموم قتاله است. طبیعت آن گرم و خشک است. مسهل است و آشامیدن آن برای درد دندان و تقویت لثه مفید است. آشامیدن آن به تنهایی و یا با ادویه‌های مناسب جهت امراض معده، کبد، کلیه، مثانه، رحم و مفاصل نافع است. پخته ریشه آن جهت رفع آب آوردن انساج و رفع سمیت گزیدن عقرب و مار استفاده شود.

دیگر خواص هندوانه ابوجهل:

دیگر خواص هندوانه ابوجهل شامل: سقط کننده، ضد کرم، ضد باکتری، ضد چسبندگی پلاکت‌ها، آنتی کولی نرژیک، آنتی هیستامین، ضد تب، ضد نفخ، ادرار آور، قی آور، قاعده آور، خلط آور، محافظ کبد، علف کش، کاهش دهنده قند خون، حشره کش، ملتهب کننده مخاطی، کشنده نماتدها، سمی، شل کننده رحم، کشنده عنکبوت، دور کننده حشرات و منقبض کننده رحم.

ترکیبات مهم:

دانه: دانه‌ها خوراکی بوده و دارای طعم آجیل است. مهم‌ترین ترکیب آن‌ها روغن و مواد پروتئینی است. از کل دانه و یا روغن استخراج شده از آن استفاده خوراکی می‌شود. دانه‌ها حاوی ۱۷ تا ۱۹ درصد (وزن به وزن) روغن شامل ۶۷ تا ۷۳ درصد اسید لینولیئیک، ۱۰ تا ۱۶ درصد اسید اولیئک، ۵ تا ۸ درصد اسید استئاریک و ۹ تا ۱۲ درصد اسید پالمیتیک هستند، از هر هکتار هندوانه ابوجهل می‌توان ۴۰۰ لیتر روغن به دست آورد.

میوه: مهم‌ترین ترکیب میوه، گلوکزیدی است که در سال ۱۸۱۸ استخراج و شناسایی شد و كولوسینتین  نام گرفت. این ماده بسیار تلخ و در آب و الكل محلول است و اثرات میوه نیز مربوط به آن است. این ماده به مقدار بسیار کم ممکن است در دانه‌ها وجود داشته باشد.

نکات قابل توجه:

۱- با توجه به اینکه هندوانه ابوجهل دارای خاصیت بسیار قوی مسهلی است و در صورت استفاده حتی مقدار کمی بیشتر از حد دارویی می‌تواند عوارض جانبی جدی به همراه داشته باشد، در حد امکان باید از مصرف آن خودداری کرد. به همین دلیل مصرف فراورده‌های حنظل امروزه معمول نیست.

۲- هندوانه ابوجهل برای حیوانات نیز دارای اثر مسهلی قوی بوده و آثار آن نیز مانند انسان است.

 ٣- دانه، ریشه و برگ هندوانه ابوجهل سمیت بسیار کمتری نسبت به میوه آن دارد.

۴- تعداد دانه‌های موجود در میوه ۲۰۰ تا ۳۰۰ عدد است که حدود ۷۰ درصد وزن خشک میوه را تشکیل می‌دهند.

 ۵- هندوانه ابوجهل ممکن است در بعضی مناطق به صورت گیاهی یک‌ساله باشد.

۶- میوه‌ها سبک، درون آن‌ها سفید یا سفید مایل به زرد کمرنگ، بدون بو، با مزه‌ای بسیار تلخ است.

۷- نمونه‌های بازاری هندوانه ابوجهل به‌صورت میوه کامل خشک شده، میوه‌های شکسته یا بدون دانه است.

۸- اثرات کاهش قند خون هندوانه ابوجهل در موش و انسان گزارش شده است.

۹- اثرات آنتی اکسیدانی و خنثی کننده رادیکال‌های آزاد میوه هندوانه ابوجهل در تحقیقاتی گزارش شده است.

۱۰- اثر کاهش چربی خون گیاه در تحقیقات بر روی خرگوش گزارش شده است.

نکته مهم:

بیشترین میزان تأثیرگذاری گیاهان دارویی متعلق به عصاره‌ گیاهان دارویی است و بعدازآن می‌توان به مکمل‌هایی نظیر کپسول‌ها اشاره کرد. کمترین میزان اثرگذاری هم متعلق به عرق و چای و دم‌نوش است.
امیدوارم که اطلاعات خوب و مفیدی در اختیار شما قرار داده باشیم با نظر دهی و امتیازدهی مارو از کیفیت مطالب آگاه نمایید. برای دریافت اطلاعات بیشتر به سایت فروشگاه محصولات ارگانیک آشا مراجعه نمایید و برای کسب اطلاعات در مورد محصولات ارگانیک می‌توانید با شماره  09120038341 مشاور فروشگاه ارگانیک آشا تماس بگیرید یا از طریق تلگرام، اینستاگرام با ما در ارتباط باشید.

منابع اطلاعات:
کتاب‌ها و مقالات گیاهان دارویی
فروشگاه محصولات ارگانیک آشا
موسسه کار آفرینی دکتر زرقانی