خواص دارویی گیاه بنفشه معطر

تاریخ انتشار: 26 مرداد 1398

بازدید: 1,363 بازدید

خواص دارویی گیاه بنفشه معطر
نام‌های فارسی: بنفشه معطر، بنفشه
نام علمی: Viola odorata
نام عمومی: Sweet violet
نام انگلیسی: Sweet violet
نام عربی: بنفسج (Banafsaj)
نام فرانسوی: Violette odorante
نام آلمانی: Marzviole
نام خانواده: Violaceae (بنفشه)

Table of Contents

گیاه‌شناسی و خواص دارویی گیاه بنفشه معطر:

بنفشه معطر گیاهی است علفی و بوته‌ای که پایا و چندساله است. برگ‌های قلبی شکل گیاه دمبرگ درازی دارند که از محل مشترکی در ناحیه یقه گیاه (تقریباً هم‌سطح با زمین) خارج می‌شوند. این برگ‌ها اکثراً روی زمین گسترده‌اند و ساقه ندارند. گل‌ها به‌صورت منفرد روی دمگل و گیاه قرارگرفته‌اند. دمگل‌ها در محل اتصال به گل حالت خمیده و عصا مانند دارند. گل‌ها معطر و اغلب بنفش‌رنگ و به‌ندرت سفید یا گلی هستند (البته در بعضی نمونه‌ها ممکن است قسمت‌های کمی از گلبرگ سفید یا گلی رنگ باشد). میوه گیاه به‌صورت پوشینه و حاوی تعدادی دانه زرد رنگ است.

بنفشه معطر بیشتر در نواحی سایه‌دار و مرطوب می‌روید و برای استفاده دارویی به‌صورت وسیع کشت می‌شود. همچنین، به‌عنوان زینتی به‌طور گسترده مورد استفاده قرار می‌گیرد. گل‌های زیبای گیاه در اوایل بهار ظاهر می‌شوند و در تابستان عاری از گلبرگ است. بنفشه معطر بومی اروپا و آسیاست، ولی در نواحی دیگر، ازجمله آمریکای شمالی و استرالیا پرورش داده می‌شود. این گیاه به نام‌های عمومی بنفشه انگلیسی، بنفشه معمولی و بنفشه باغی نیز مشهور است. این گیاه در نواحی مختلف ایران و به‌خصوص در قسمت‌های شمالی و مرطوب ایران رویش دارد.

تاریخچه و خواص دارویی گیاه بنفشه معطر:

بنفشه معطر از زمان‌های دور استفاده دارویی داشته است. در قرون اولیه میلادی، در مکاتب بقراط و دیوسکورید و در قرون‌ وسطی توسط اعراب در درمان بسیاری از بیماری‌ها، ازجمله رفع ورم چشم، درد گلو، درمان صفرا، رفع حالت تشنگی و به‌عنوان ملین و قی‌آور به کار می‌رفته است.

بر اساس افسانه‌های قدیمی، نام بنفشه معطر (Viola) از نام دختری باکره به نام lo گرفته‌ شده است. زئوس به این دختر عاشق شد و به خاطر محافظت از زن حسودش او را به شکل یک گوساله ماده درآورد که در کشتزاری از بنفشه چرا می‌کرد. به این دلیل بنفشه قرن‌ها به‌عنوان نماد عشق معروف شد و در نمایشنامه‌ها از آن نام‌ برده می‌شد. در نمایشنامه شکسپیر، پاک از بنفشه در تهیه معجون عشق استفاده می‌کند.

دارو شناختی و مهمترین خواص دارویی گیاه بنفشه معطر:

استفاده دارویی هنوز در دارو نامه‌ها وجود دارد. گل‌ها خاصیت مسهل دارند. در دارو نامه انگلستان بهترین شکل استفاده ازگل‌ها به‌صورت شربت است که برای نوزادان نصف تا یک قاشق چای‌خوری و یا بیشتر، با مقدار مساوی روغن بادام مخلوط می‌شود. از این شربت همچنین به‌عنوان یک ماده رنگی، طعم‌دهنده طبیعی و یا داروی اسیدی استفاده می‌شود. در قدیم شربت بنفشه را برای رفع تورم چشم‌ها، رفع بی‌خوابی، درمان یرقان، درمان تب و لرز، برطرف کردن چرک و تورم لوزه‌ها و صرع استفاده می‌کردند. جرالد، یکی از متخصصان گیاهان دارویی می‌گوید، برای تسکین تورم داخلی گوش، آرامش قلب، برطرف کردن خشکی و گرفتگی گلو، بهبود سردرد و به‌عنوان خواب‌آور می‌توان از بنفشه معطر استفاده کرد.

ازگل‌های بنفشه می‌توان مربای شیرینی تهیه کرد که در زمان چارلز دوم به‌عنوان کنسروی مطلوب، با نام قند بنفشه یا Violet plate در تمام داروخانه‌ها به فروش می‌رسید و بسیار پرطرفدار بود این فرآورده خاصيت خلط‌ آور دارد. گل‌های تازه برای افزودن به سالاد بسیار خوب است. همچنین جرالد می‌افزاید که از برگ‌ها می‌توان در تهیه مرهم و ضماد جهت سوختگی‌ها استفاده نمود. او معتقد است که اثرات آن بهتر از گل ختمی و ترکیبات جیوه است.

تمام بنفشه‌ها دارای طبیعت سرد و مرطوب هستند. وقتی سبز و تازه‌اند، به‌عنوان سردکننده و پایین آورنده حرارت بدن، به‌صورت داخلی و خارجی، به کار می‌روند؛ مثلاً در کاهش ورم چشم‌ها می‌توان از جوشانده گل و برگ و برای تسکین سردرد از مرهم آن بر روی پیشانی استفاده نمود. این مرهم را می‌توان با اسانس گل سرخ هم مخلوط کرد.

گل و برگ بنفشه، به‌صورت فرآورده خوراکی، صفرا آور بوده و به‌خصوص برای بچه‌ها مناسب است البته اثر برگ در این مورد قوی‌تر است. همچنین، گل‌های تازه یا خشک به شکل خوراکی، در رفع مشکلات ریوی مؤثرند، ریزوم به‌صورت خوراکی دارای اثرات قوی تهوع‌ آور و مسهل است و از این نظر شبیه ایپکاکوانا است.

دانه‌ها خاصیت مسهلی و ادرارآور دارند و از آن‌ها در مشکلات مجاری ادرار، به‌خصوص دفع سنگریزه در مجاری، استفاده می‌شود در هومیوپاتی مدرن از تنتور گل تازه برای سرفه‌های اسپاسمی همراه با تنگی نفس و روماتیسم مچ ها استفاده می‌کنند. خواص گلوکزید موجود در گیاه هنوز به‌طور کامل مورد بررسی قرار نگرفته، ولی مطالعات اولیه حاکی از اثر آنتی‌سپتیکی آن است.

از زمان‌های دور از فرآورده‌های بنفشه تازه به‌صورت خوراکی و موضعی برای افراد سرطانی، به‌خصوص سرطان گلو، استفاده می‌شد. می توان از دم‌کرده برگ‌ها در آب جوش و به نسبت ۱ به ۵ به‌صورت موضعی (مالیدنی) و یا به‌صورت کمپرس در دردهای موضعی استفاده کرد.

برای چرب کردن گلو، برگ بنفشه را خشک و پودر کرده و در روغن‌ زیتون بریزید. سپس آن را به مدت ۶ ساعت روی بخار بگذارید و بعد مصرف کنید. این روغن برای رفع خشکی گلو مفید است.

از دیگر خواص گیاه بنفشه معطر می‌توان تسکین سردرد، ضد میگرن، رفع بی‌خوابی، ضد سرفه، تسکین آسم و برونشیت را نام برد. بنفشه معطر چون خاصیت معرق دارد، در تسکین علائم سرماخوردگی مؤثر است. از اسانس گل ها در رایحه درمانی، درمان برونشیت، خستگی زیاد و مشکلات پوستی استفاده می شود.

طريقه و میزان مصرف:

دم‌ نوش: بنفشه را به‌صورت سرد می‌نوشند. برای این کار حدود ۷۰ گرم برگ‌های تازه را با آب سرد بشویید و آن را با نیم لیتر آب بجوشانید. بعد از حدود ۱۲ ساعت وقتی آب سبزرنگ شد، آن را صاف‌ کرده و در شیشه درب داری در یخچال گذاشته و هر دو ساعت یک‌بار مقداری از آن را بخورید. این دم‌ کرده بهتر است هرروز تازه تهیه‌ شده و اضافی آن دور ریخته شود.

کمپرس: برای تهیه استعمال خارجی، پارچه یا باند نخی را در دم‌کرده گرم وارد کرده و بر روی موضع قرار دهید و روی آن را با پارچه ضد آب (لاستیک پارچه نازک) بپوشانید و پس از سرد شدن، این کار را تکرار کنید.
روزانه دو قاشق غذاخوری گل خشک به‌صورت چای گرم یا دم‌کرده سرد (توضیح داده‌ شده) و یا ۵ گرم از ریشه در روز می‌توان مصرف کرد.

موارد استفاده بنفشه:

گل و برگ بنفشه کاملاً خوراکی است و می‌توان به‌صورت خام یا پخته از آن استفاده کرد. برگ‌ها در تمام طول زمستان قابل‌ استفاده و دارای طعم ملایم هستند. برگ‌ها را می‌توان درتهیه سالاد استفاده کرد (درصورتی‌که ازگل‌ها برای سالاد استفاده شود، مزه و بوی قوی‌تری دارد). گل و برگ بنفشه را همچنین می‌توان در تهیه چای، شیرینی‌ها، سوپ و کیک مورد استفاده قرارداد.

ابن‌سینا در کتاب قانون راجع به بنفشه چنین گفته است:

بنفسج گیاهی است مشهور و ریشه‌اش چون سایر اجزایش نیروی دارویی دارد. دارای طبیعت سرد و تر است. گروهی گفته‌اند گرم است و در سردی برگش شکی نیست. گویند خون معتدل به وجود آورد. بو کردن و بر سر مالیدن آن سردرد را تسکین دهد. مالیدن و خوردن آن برای تورم چشم مفید است. بنفشه و به‌ویژه مربای بنفشه، درمان سرفه گرم است و سینه را نرم می‌کند. شربت بنفشه درمان ذات الجنب و شُش است و در این زمینه از جلاب (شربتی که با گلاب و عسل یا شکر درست کنند) بهتر است. التهاب معده را از بین می‌برد. شربت بنفشه علاج درد کلیه و ملین ملایم است. تناول بنفشه خشک صفرا را بیرون راند.

در کتاب مخزن الادویه در مورد بنفشه چنین آمده است:

بنفسج دارای طبیعی سرد و تر و بعضی گفته‌اند گرم و تر است. مسهل صفرا، مسکن عطش و حدت خون و جهت سرفه و خشونت سینه و حلق و خناق و ذات الجنب و ذات‌الریه و جهت معده و کبد و طحال و احتباس بول مفید است و بوییدن تازه آن منوم (خواب‌آور)؛ و گویند گل تازه آن فادزهر (پادزهر) سموم و منوم است.
مصرف مقدار زیاد آن باعث ضعف دل و سنگینی معده و استفراغ می‌شود که بعضی این مضار را مربوط به خشک آن دانسته‌اند.

مهم‌ترین خواص گیاه بنفشه معطر:

ضد باکتری، ضدالتهاب، ضد تب، CNS دپرسانت، ملین، مسهل، معرق، ادرارآور، تهوع‌آور، خلط‌ آور، قارچ‌کش، خواب‌آور، کاهش‌دهنده پرفشاری خون، شل کننده عضلات، مقوی اعصاب و مسکن.

ترکیبات مهم:

مهم‌ترین ترکیبات گیاه، اسانس و مواد رنگی آن است. مواد رنگی را می‌توان به‌وسیله آب استخراج کرد. این مواد با اسیدها و قلیایی‌ها به رنگ‌های سبز، زرد و قرمز درمی‌آیند و از آن‌ها به‌عنوان معرف PH استفاده می‌کنند. یک گلوکزید به نام ویولاکورسیتین در گیاه و به‌خصوص در ریزوم آن وجود دارد که می‌توان آن را با الكل گرم از گیاه تازه استخراج نمود. این گلوکزید که به‌صورت کریستال‌های زرد رنگ است، با اسیدهای معدنی به کورسیتین و قند قابل تخمیر تبدیل می‌شود. طبق دارو نامه (فارماکوپه) انگلستان، به‌احتمال‌زیاد خواص مهم گیاه مربوط به این گلوکزید است. همچنین اسید سالیسیلیک در جریان تجزیه و تخمیر مواد گیاه به دست می‌آید. از این بنفشه، عطری استخراج می‌شود که بسیار گران‌قیمت است؛ به همین دلیل بسیاری از عطرهای موجود در بازار با نام این گیاه از مواد مصنوعی تهیه می‌گردند.

ترکیبات دیگر بنفشه شامل موسیلاژ، آنتوسیانین و یک ماده مهم به نام ویولین است. ویولین الكالوئیدی است که اثراتی شبیه امتین (تهوع‌آور) دارد.

نکات قابل‌توجه:

١- بو و رنگ گل‌ها ضمن خشک‌ کردن، درصورتی‌که حرارت زیاد باشد، از بین می‌رود و یا کاهش می‌یابد؛ به همین دلیل برای تهیه داروها از گونه‌های دیگر که رنگ تیره‌تری دارند نیز استفاده می‌شود.

۲- یک تن برگ بنفشه می‌تواند ۳۰۰ تا ۴۰۰ گرم اسانس خالص تولید کند. این اسانس در تهیه عطر به کار می‌رود.

٣- از اسانس گل‌ها در تهیه فرآورده‌های تازه و خوشبوکننده دهان استفاده می‌کنند.

۴- گیاه بنفشه دمای تا ۲۰ درجه زیر صفر را تحمل می‌کند.

۵- بوی گل‌های تازه بنفشه جزء بوهای شیرین است.

۶- نظریات ابن‌سینا در قانون و مطالب مندرج در مخزن الادویه در مورد بنفشه، با منابع جدید و اثرات تأیید شده در بیشتر موارد منطبق است.

۷- در تحقیقی که توسط مؤلف و همکاران در سال ۱۳۷۹ بر روی بنفشه معطر انجام شد، مشخص گردید که اسانس آن حاوی ترکیبات آلفا ایونن، سيس هگزان، نونئال، بنزوفنون، ایکوزان، دو كوزان، پنتاكوزان، تتراکوزان، تری کوزان و بنزیل بنزوات است.

نکته مهم:

بیشترین میزان تأثیرگذاری گیاهان دارویی متعلق به عصاره‌ گیاهان دارویی است و بعدازآن می‌توان به مکمل‌هایی نظیر کپسول‌ها اشاره کرد. کمترین میزان اثرگذاری هم متعلق به عرق و چای و دم‌نوش است.
امیدوارم که اطلاعات خوب و مفیدی در اختیار شما قرار داده باشیم با نظر دهی و امتیازدهی مارو از کیفیت مطالب آگاه نمایید. برای دریافت اطلاعات بیشتر به سایت فروشگاه محصولات ارگانیک آشا مراجعه نمایید و برای کسب اطلاعات در مورد محصولات ارگانیک می‌توانید با شماره 09120038341 مشاور فروشگاه ارگانیک آشا تماس بگیرید یا از طریق تلگرام، اینستاگرام با ما در ارتباط باشید.