خواص گیاه خرفه چیست؟

تاریخ انتشار: 14 مرداد 1398

بازدید: 1,247 بازدید

خواص گیاه خرفه چیست؟
نام فارسی: خرفه
نام علمی: Portulaca oleracea
نام عمومی: Purslane
نام انگلیسی: Garden purslane
نام عربی: رقه (Hhurfah)
نام فرانسوی: Pourpier potager
نام آلماني: Portulak
نام‌های مترادف: Portulaca officinarum, Portulaca olitaria
نام خانواده: Portulacaceae (خرفه)

Table of Contents

گیاه‌شناسی و خواص گیاه خرفه چیست؟

خرفه گیاهی است علفی و یک‌ساله با برگ‌هایی گوشتدار که به‌صورت متقابل بر روی ساقه می‌رویند. نوع خودروی آن ساقه‌های گسترده‌ای در سطح زمین دارد؛ ولی انواع پرورشی آن دارای ساقه‌ای ضخیم و به‌صورت قائم است که تا ۳۰ سانتی‌متر طول دارد. گل‌ها کوچک و به رنگ زرد روشن می‌باشند. این گیاه در تمام دنیا از شمال آفریقا تا خاورمیانه، و از شبه‌قاره هند تا مالزی و استراليا انتشار دارد و در حال حاضر حدود چهل واريته آن در بسیاری از نقاط دنیا پرورش داده می‌شود.

خرفه به‌صورت خودرو در بسیاری از بوستان‌ها، اراضی شنزار، حاشیه دریاچه‌ها و زمین‌های زراعی و باغستان‌ها می‌روید و نوعی علف هرز مزارع است. این گیاه در بیشتر نقاط ایران نیز به‌صورت خودرو می‌روید و کمتر به‌صورت پرورشی در بازار موجود است.

تاریخچه و خواص گیاه خرفه چیست؟

خرفه در مصر باستان تا به امروز به‌صورت سبزی، ادویه و گیاه دارویی مصرف می‌شود. در قرون‌وسطی در انگلستان این گیاه به‌صورت سبزی خوراکی به‌وفور استفاده می‌شد. نام خرفه در دارونامه کشورهای فرانسه، مکزیک، اسپانیا و ونزوئلا به‌صورت رسمی وجود دارد. خرفه گیاهی باستانی است که در قدیم از آن به‌صورت پخته برای باطل کردن سحر و جادو استفاده می‌شد. همچنین، برای دورکردن ارواح شیطانی آن را اطراف محل خواب می‌ریختند. سربازان در جنگ خرفه همراه خود داشتند و برای جلوگیری از کابوس و خواب‌های آشفته آن را در رختخواب خود قرار می‌دادند. همچنین معتقد بودند باعث عشق و دوستی، خوشبختی و اقبال می‌شود. بسیاری بر این باور بودند که گیاه خرفه زیر سلطه ماه است و به همین دلیل می‌تواند در انسان روشن‌بینی ایجاد کند.

در کشور غنا خرفه را سمبل صلح می‌دانند و برای رهایی از ارواح شیطان به کار می‌برند. همچنین در اعیاد مذهبی و در تصفیه سازی پس از بیماری‌ها از آن استفاده می‌کنند. یکی دیگر از استفاده‌های خرفه در غنا، شکستن طلسم خوشبختی کودکان است. باستان شناسان گیاه آن را در بسیاری از مناطق مربوط به دوران پیش از تاریخ پیدا کرده‌اند. «تئوفراست» چهار قرن قبل از میلاد آن را به‌عنوان یکی از گیاهان دم‌کردنی و «پلینی» برای دفع شیطان شرح داده است. در قدیم معتقد بودند که خرفه چشم سوم را روشن کرده و مانند جام جهان‌نما قدرت درک و فهم را افزایش می‌دهد.

مهمترین خواص گیاه خرفه چیست؟

پژوهش‌ها نشان می‌دهد که وجود امگا -۳ در خرفه می‌تواند باعث تقویت سیستم ایمنی بدن و جلوگیری از حملات قلبی شود. از دیگر خواص گیاه خرفه اینکه خرفه موجب تسکین سردرد، تسکین درد معده، تسکین درد لوله‌های ادراری، کاهش التهاب روده، کاهش آماس پستان و درمان زخم‌ها می‌شود. همچنین ضد میکروب و شیرافزاست.

در یونان خرفه برای درمان یبوست و کاهش التهاب مجاری ادرار مورد استفاده قرار می‌گیرد. در هندوستان به آن کول‌فا گفته می‌شود و برای تقویت کبد و درمان بعضی امراض کبدی مصرف می‌شود. در طب سنتی چین از خرفه برای درمان عفونت یا خونریزی مجاری ادراری و تناسلی، اسهال خونی استفاده می شود. از خرفه تازه برای درمان زخم‌ها و یا محل گزش حشرات یا مار به‌صورت مرهم استفاده می‌گردد. از خرفه تازه می‌توان به شکل کمپرس و یا از آب آن به‌صورت موضعی در درمان سوختگی، زخم پوست، خارش پوست، اگزما و دمل‌ها (آبسه) استفاده کرد.

پژوهش‌ها نشان داده است که عصاره آبی خرفه به‌صورت موضعی و خوراکی می‌تواند باعث شل شدن عضلات اسکلتی شود. این اثرات با آزمایش بر روی ماهیچه‌های گوارشی خرگوش و خوک تأیید شده است. همچنین اثرات تحریک رحم و ادرار آوری آن در خرگوش به اثبات رسیده است. خرفه در قدیم به‌عنوان تصفیه‌کننده خون استفاده می‌شد. با توجه به خاصیت ضدالتهابی خرفه، آن را در مواد آرایشی به‌عنوان حامل مصرف می‌کنند. در طب مردمی بعضی کشورها از عصاره آبی تازه آن برای تنقیه، بیماری‌های رکتوم و به‌صورت خوراکی برای رفع یبوست، همچنین از جوشانده آن همراه با گیاه دندان شیر (قاصدک) به‌صورت خوراکی در درمان آپاندیس استفاده می‌شود. خرفه دارای خاصیت ضد کرم نیز است.

طريقه و میزان مصرف:

از خرفه می‌توان به‌اندازه اسفناج به‌صورت خوراکی استفاده نمود. بعضی از منابع، روزانه ۳۰ گرم از آن را توصیه می‌کنند. مصرف دانه خرفه تا ۶۰ عدد در روز بلامانع است. برای رفع مشکل ادرار و یا اسهال خونی، جوشانده ۲۵۰ گرم گیاه تازه توصیه می‌شود. برای دفع کرم، آب ۱۰۰ گرم گیاه تازه که با آب رقیق شده به‌صورت ناشتا و به مدت سه تا پنج روز مفید است.

عوارض جانبی:

در حد مصرف خوراکی عارضه‌ای از آن گزارش نشده، ولی به دلیل داشتن اگزالات کلسیم (تا ۹درصد) گاه ممکن است در حیوانات باعث مسمومیت گردد.

ابن‌سینا در کتاب قانون راجع به گیاه خرفه چنین گفته است:

خرفه گیاهی است شناخته شده که افشره‌اش (آب خرفه) در تأثیر درمانی بهتر از هر جزء آن است. قابض است، در برکندن صفرا بسیار مؤثر است. بر زگیل سایند، زگیل را برمی‌کند. به‌صورت محلول اگر سر را با آن بشویند، جوش‌های سر از بین می‌رود. کندی دندان را که از خوردن ترشی ها روی می‌آورد، از بین می‌برد. سردرد ضربانی را تسکین می بخشد. برای چشم درد نافع است که در چشم کشند و زیادش تیرگی آورد.

خوردن و ضمادش در معالجه التهاب معده، التهاب كبد و استفراغ تلخ سودمند است. در اسهال نافع است. زخم و درد کلیه و مثانه را از بین می‌برد. در اکثر حالات، اشتهای خوراک و اشتهای جماع را از بین می‌برد؛ اما به عقیده ماسرجویه شهوت انگیز است. شاید آنچه او فرماید، راجع به مزاج‌های گرم و خشک باشد. آب خرفه داروی بواسیر خونی است. افشره‌اش کرم کدو را بیرون آورد. اگر خرفه را بریان کنند و بخورند، اسهال قطع می‌شود. در علاج تب‌های گرم مفید است. خواصی که ابن‌سینا در قانون راجع به خرفه شرح داده است، با تحقیقات تأیید شده امروزی مطابقت می‌کند.

در کتاب مخزن الادویه که خرفه به نام عربی «بقلة الحمقاء» نام‌برده شده، راجع به آن چنین آمده است:

دو نوع خرفه شرح داده شده، یکی با جثه بزرگ و بلندتر و برگ‌ها مایل به سرخی است و نوع دیگر کوچک، مفروش بر روی زمین و برگ و تخم آن ریزتر و کمی ترش و خودروست. بهترین نوع آن بزرگ برگ و ساق سرخ آن است.

طبیعت آن سرد و تر است. برگ و ساق آن جلادهنده و مسکن صفرا، کاهش دهنده تب‌های حاره، ضد‌ استفراغ، ادرارآور و تسکین دهنده سرفه و قرحه (زخم) و التهاب مجاری ادرار و مثانه و امعا و بواسیر و تسکین حرارت رحم مفید است. پخته آن‌که با کمی روغن و پیاز برشته شود، موجب قطع اسهال شود و چون محرورالمزاجان (گرم‌مزاج) لاغر و خشک تناول نمایند، فربه گرداند. برای سوختگی آتش، با حنا کف دست و پا نهند، جهت تسکین حرارت آن سودمند و ضد عطش است. برگ و ساق آن مقوی قوای جنسی و افراد ضعيف الحرارت و مصرف زیاد آن باعث تاریکی چشم است. خواص ذکر شده بالا که خلاصه‌ای از اثرات یاد شده هستند نیز با مطالعات و تحقیقات امروز مطابقت و تایید شده‌اند که نشان‌دهنده ارزش والای تجارب طب سنتی ایرانیان است.

دیگر خواص گیاه خرفه چیست؟

ضد تب، ضد باکتری، ضد ویروس، آنتی اکسیدان، ضد کمبود ویتامین C، ضدعفونی کننده، قابض، مقوی قلب، مسهل، ادرارآور، شیرافزا، قارچ کش، قطع خونریزی، محافظ کبد، کاهش دهنده قند خون، کاهش دهنده پرفشاری خون، مسهل، شل کننده عضلات، مسکن، مقوی و منقبض کننده رحم و کرم کش.

ترکیبات مهم:

یکی از ترکیبات مهم خرفه ال‌-نوراپی نفرین (ال-نورآدرنالین) است که در هر ۱۰۰ گرم گیاه تازه به میزان ۰/۲۵ گرم وجود دارد. این ماده یک هورمون عصبی و گشاد کننده رگ است و از بالا رفتن فشار خون جلوگیری می‌کند. همچنین باعث کاهش خونریزی در سطح بافت‌ها می‌شود. خرفه حاوی ویتامین A ،B1 ،B2 ،B3، نیاسین آمید و ویتامین E است. نکته بسیار با اهمیت، میزان اسیدهای چرب امگا-3، به‌خصوص اسید آلفالینولنیک خرفه است که از بقیه سبزی‌ها بیشتر است. میزان متوسط اسید ایکوزاپنتاانوئیک (EPA) در یک گرم خرفه معادل ۰/۰۱ میلی‌گرم، یعنی بالاترین میزان در گیاهان زمینی است. این اسید چرب (EPA) اصولاً در روغن ماهی، بعضی جلبک‌های دریایی و دانه کتان وجود دارد. خرفه همچنین دارای بتاکاروتن، پیگمان های رنگی، آلكالوئيد، بتالائین شامل رنگ‌دانه قرمز، بتاسیانین ها که در ساقه به‌صورت صورتی مایل به قرمز دیده می‌شود و رنگ‌دانه زرد یا بتاگزانتین ها است که در برگ‌ها و گلبرگ‌ها وجود دارند. هر دوی این پیگمان ها دارای خاصیت قوی آنتی‌اکسیدانی و ضد موتاژنی هستند. مواد معدنی مهم خرفه شامل سدیم، پتاسیم، کلسیم، منیزیم و آهن است.
ترکیبات دیگر خرفه عبارت‌اند از: اسیدهای گلوتامیک، آسپارتیک، سینریک و مالیک، دوپامین، دوپا، کومارین‌ها، فلاونوئیدها، تانن ها، ساپونین ها و اگزالات کلسیم.

نکات قابل توجه:

1- در بعضی منابع، مانند مخزن الادویه، خرفه را چاق کننده، اشتها آور و مقوی قوای جنسی می‌دانند و در قانون تقریباً عکس آن نوشته‌ شده؛ ولی به اثرات ضد و نقیض خرفه بر حسب طبیعت افراد اشاره شده است. بنابراین می‌توان استنباط کرد که هر دو خاصیت می‌تواند در طبایع مختلف صحیح باشد.

۲- نکته‌ای که در آخرین قسمت اثرات خرفه در مخزن الادویه ذکرشده، مربوط به عارضه جانبی مصرف بیش از حد آن است که اشاره به تاریکی چشم نموده است. این نکته را باید در نظر داشت که هر ماده خوراکی یا دارویی، حتی با بهترین خواص و اثرات، باید در حد تعادل مصرف شود و از زیاده‌روی پرهیز کرد.

٣- قسمت‌های خوراکی خرفه، برگ، گل و ساقه آن است که می‌توان به‌صورت سالاد و یا پخته، مانند اسفناج یا سوپ مصرف نمود. استرالیایی‌ها دانه خرفه را در تهیه کیک نیز استفاده می‌کنند.

۴- ۱۰۰ گرم برگ تازه خرفه حاوی حدود ۳۰۰ تا ۴۰۰ میلی‌گرم اسید آلفالینولنیک و همین میزان پخته آن حاوی ۹۰ میلی‌گرم کلسیم، ۵۶۱ میلی‌گرم پتاسیم و بیش از ۲۰۰۰ واحد ویتامین A است.

۵- مواد مؤثر و میزان گزارش شده آنها، مربوط به مطالعات خارج از ایران بوده و هنوز خرفه ایران مورد مطالعه قرار نگرفته است.

نکته مهم:

بیشترین میزان تأثیرگذاری گیاهان دارویی متعلق به عصاره‌ گیاهان دارویی است و بعدازآن می‌توان به مکمل‌هایی نظیر کپسول‌ها اشاره کرد. کمترین میزان اثرگذاری هم متعلق به عرق و چای و دم‌نوش است.
امیدوارم که اطلاعات خوب و مفیدی در اختیار شما قرار داده باشیم با نظر دهی و امتیازدهی مارو از کیفیت مطالب آگاه نمایید. برای دریافت اطلاعات بیشتر به سایت فروشگاه محصولات ارگانیک آشا مراجعه نمایید و برای کسب اطلاعات در مورد محصولات ارگانیک می‌توانید با شماره 09120038341 مشاور فروشگاه ارگانیک آشا تماس بگیرید یا از طریق تلگرام، اینستاگرام با ما در ارتباط باشید.