خواص عصاره های گیاهی و آنچه باید بدانید

امروزه خواص عصاره های گیاهی بیش از هر زمان دیگری مورد توجه قرار دارد. هزاران گونه گیاه در دنیا وجود دارد که به دلیل دارا بودن مواد سودمند، در میان مردم شناخته شده اند. در سال های اخیر تحقیقات گسترده ای روی گونه های مختلف گیاهان صورت گرفته که سبب شده است خواص معجزه آسای گیاهان بیشتر آشکار شود.

عصاره های گیاهی از جمله محصولات طبیعی و ارزشمندی هستند که در زمینه های مختلف و به خصوص در طب سنتی بسیار کاربرد دارند.

از گذشته های دور نیز انسان ها به خواص عصاره های گیاهی آگاهی دارند. بنابراین در طول تاریخ رد پای استفاده از آن در زندگی اقوام مختلف مشاهده می شود. در حال حاضر عصاره های گیاهی در تهیه انواع داروها، پمادها، صنایع آرایشی و … مورد استفاده قرار می گیرند.

عصاره گیاهی چیست؟

عصاره گیاهی ماده ای است که تمام ترکیبات مفید گیاه را در خود جای داده است. تانن ها، موسیلاژ ها، آلکالوئید ها، کربوهیدرات ها، اسید های چرب و … از جمله این مواد مفید هستند که در عصاره گیاهی یافت می شوند. به عبارت بهتر، عصاره گیاهی همان شیرابه ای است که عناصر مهم گیاه در آن یافت می شود و  رایحه ای شبیه به همان گیاه اولیه دارد.

آیا عصاره های گیاهی با عرق گیاهی و اسانس تفاوت دارند؟

همان طور که گفته شد در طول تاریخ، فرهنگ استفاده از گیاهان در زندگی مردم رواج دارد. از این رو با گذشت زمان انسان ها یاد گرفتند از گیاهان به شیوه های متعددی بهره ببرند. عصاره های گیاهی، اسانس ها و عرقیات گیاهی از جمله محصولات پر کاربردی هستند که درصد قابل توجهی از افراد از آن ها استفاده می کنند. اما چه تفاوتی بین این محصولات وجود دارد؟

عرق گیاهی از جوشاندن گیاه در آب و تبخیر و تقطیر حاصل از آن تولید می شود. در واقع عرقیات گیاهی اسانس و عطر گیاهانی هستند که به آب اضافه می شوند. در کشور ما نیز عرق گیری شیوه ای مرسوم برای استفاده از گونه های مختلف گیاهان همچون گلاب، نعناع، بهارنارنج، بابونه و … بوده که از گذشته های دور بکار می روند. اسانس های گیاهی ترکیبات روغنی است که به روش هایی مانند جوشاندن، تقطیر، پرس سرد و … از گیاه جدا می شوند. اسانس ها بو و مزه تندی دارند و پایه آنها روغنی است، به همین دلیل به آن ها روغن های فرار گویند.

عصاره گیاه نسبت به عرق گیاهی و اسانس غلیظ تر است. بنابراین خواص عصاره های گیاهی بیش از دیگر محصولات تولیدی گیاهی است. طی فرآیند عصاره گیری تمام ترکیبات مفید آن مانند تانن ها، آنتی اکسیدان ها و ویتامین ها به خوبی حفظ می شوند.

خواص عصاره های گیاهی

عصاره های گیاهی به سه صورت مایع، نیمه جامد و پودر جامد وجود دارند. خواص عصاره های گیاهی به میزان غلظت، شفافیت و رنگ آن بستگی دارد. همچنین عصاره های گیاهی باید عاری از هرگونه جسم خارجی و رسوب باشد.

از طرفی دیگر بوی عصاره های گیاهی باید متناسب با نوع گیاه باشد. جداسازی عصاره گیاهی می تواند به کمک حرارت یا بدون استفاده از حرارت صورت گیرد. هرچند عصاره گیری بدون حرارت به زمان طولانی تر و حلال بیشتری نیاز دارد؛ اما باید توجه داشت برای حفظ خواص عصاره های گیاهی بهتر است از حرارت استفاده نشود.

روش های استخراج عصاره گیاهی

بخش های مختلف گیاه شامل برگ، ریشه، ساقه، پوست، دانه، میوه و … ممکن است در عصاره گیری مورد استفاده قرار گیرد. به مکانیزم خارج نمودن تمام مواد مفید گیاه عصاره گیری گویند. در این فرایند از حلال هایی که فاز آبی یا روغنی دارند استفاده می شود. البته حلال روغنی در عصاره گیری کارایی بیشتری دارد.

برای استخراج عصاره های گیاهی می توان از روش های سنتی یا روش های مدرن استفاده نمود. خیساندن، عصاره گیری با حرارت و با دستگاه سوکسله و عصاره گیری بدون حرارت توسط دستگاه پرکوله از جمله روش های سنتی محسوب می شود.

اما امروزه به منظور جلوگیری از اتلاف انرژی از روش های نوین تکنولوژی های پیشرفته استفاده می کنند.  استخراج به روش فراصوت (UAE)، استخراج به کمک مایکروویو  (MAE) و استخراج به کمک فوق بحرانی (SFE) سه روش نوین در تهیه عصاره محسوب می شوند.

روش های مدرن علاوه بر اینکه میزان آلودگی عصاره های گیاهی را کاهش می دهند به حلال کمتری نیاز دارند و مدت زمان آماده سازی را به میزان قابل توجهی کاهش می دهند.