خواص گیاه پای خر چیست؟

خواص گیاه پای خر چیست؟
نام فارسی: پای خر
نام علمی: Tussilago farfara
نام‌های عمومی: Coughwort, Catsfoot ، Horse – hoof
نام انگلیسی: Colt’s – foot
نام عربی: دوست الحمار
نام آلمانی: Huflattich
نام فرانسوی: Tussilage
خانواده: compositae (گل مینا یا کاسنی)

گیاه‌شناسی و خواص گیاه پای خر چیست؟

پای خر، گیاهی دائمی و بوته مانند است که ساقه‌هایی سراسر پوشیده از برگ‌های فلس مانند دارد. در قاعده‌ی ساقه و نزديك به سطح زمین، برگ‌های نسبتاً بزرگی با دمبرگ بلند می‌روید که سطح‌رویی سبز و سطح زیر آن به علت وجود کرک‌های فراوان سبز مایل به سفید است و ساقه‌ها به کاپیتولی منتهی می‌شوند که پس از رشد کامل به سمت پایین می‌گرایند. گل‌های این گیاه زرد رنگ است و اغلب مورد استفاده‌ی دارویی قرار می‌گیرد. از برگ‌های آن نیز، مانند گل‌ها، به‌عنوان دارو استفاده می‌شود.

پای خر ریشه‌ای نسبتاً قوی و به رنگ قهوه‌ای کمرنگ دارد که قطر آن به حدود ۲ سانتی‌متر می‌رسد. در اول بهار ساقه‌هایی از ریشه می‌روید که قبل از برگ دادن به کاپیتول ختم و پس از مدتی برگ‌ها نمایان می‌شوند. این گیاه در نقاطی از اروپا و آسیا می‌روید و در بسیاری از نقاط ایران، ازجمله مناطق شمالی تهران، جاده‌ی تهران – چالوس مانند سیاه‌ بیشه و اطراف کندوان، رشد و نمو می‌کند.

تاریخچه و خواص گیاه پای خر چیست؟

همان‌طور که از نام لاتین گیاه پای خر، توسیلاگو برمی‌آید، این گیاه به داشتن خاصیت آنتی توسیو یا ضد سرفه مشهور است. جوانه، گل و برگ گیاه از قدیم در طب سنتی برای سرفه‌های خشک و گلودرد مصرف داشته است. در طب گیاهی چین، این گیاه جایگاه خاص خود را داشته و برای درمان بیماری‌های تنفسی مانند سرفه، درمان آسم، برونشیت حاد و مزمن استفاده شده است.

پای خر در اروپا نیز به‌منظور درمان بیماری‌های تنفسی در تولید فرآورده‌های گیاهی تجاری بسیاری به کار می‌رود. پای خردر مخلوطی از چند گیاه به‌صورت سیگار برای سرفه و خس‌خس گلو مصرف می‌شود ولی سیگار خود بالقوه می‌تواند عامل تحريك گلو باشد. دانه‌های لطیف پای خر زمانی برای پر کردن بالش و تشك و عصاره گیاه به‌عنوان طعم‌دهنده آبنبات و شکلات به کار می‌رفت. در تمامی رفرنسهای قدیمی بر تأثیر موسیلاژ پای خر برای نرمی گلو و ناراحتی‌های دهان مانند سوزش یا خارش تأکید شده است.

مهمترین خواص گیاه پای خر چیست؟

از فرآورده‌های دارویی گیاه پای خر مدت‌هاست برای درمان زخم گلو استفاده می‌شود. مهم‌ترین خواص گیاه پای خر، نرم‌کنندگی، به خاطر وجود موسیلاژهای آن است. موسیلاژ این گیاه با سوختن از بین می‌رود و سیگار یا بخور ترکیبات آن‌که در آب جوش قرار گیرد؛ مانند موسیلاژ آن عمل نمی‌کند و گاه باعث مشکلات تنفسی می‌شود. تنها در يك منبع، سیگار طبی پای خر برای تسکین آسم توصیه‌ شده است.

این گیاه خلط‌ آور خوبی است و در درمان برونشیت، لارنژیت، سیاه‌سرفه، آنفلوانزا و احتقان ریه‌ها تأثیرات بسیار بالایی دارد. گیاه پای خر یکی از پرمصرف‌ترین گیاهان دارویی در اروپا برای درمان مشکلات قفسه‌ی سینه است. در طب چین از مخلوط این گیاه با گیاهان دیگر، در ۶۶ مورد درمان و تسکین حالات آسم و کاهش انسداد راه‌های تنفسی استفاده می‌شود.

پلی ساکاریدها و فلاونوئیدهای پای خر دارای خاصیت ضد تورم است. در گزارشی علمی، این اثر شبیه اثر ایندومتاسین ذکرشده است. همچنین، در تحقیقاتی اثر ضد ادم گیاه پای خر در موش گزارش‌ شده است.

ترکیب توسيلاگون موجود در گیاه، محرك قوی قلبی – عروقی است. وقتی این جسم با غلظت ۰/۰۲ تا ۰/۳ میلی‌گرم بر کیلوگرم به ورید سگ تزریق می‌شود، فشارخون به‌سرعت بالا می‌رود. این افزایش فشارخون کاملاً مشابه عمل و سرعت عمل تحريك قلبی دوپامین است. توسیلاگون همچنین تنفس را افزایش می‌دهد. عصاره‌ی آبی گیاه و ترکیبات فنلی آن، دارای اثر ضد میکروبی به‌خصوص بر روی میکروب‌های گرم منفی است. عصاره و ترکیبات این گیاه بر میکروب‌هایی ازجمله استافیلوکوک اورئوس، برودوتلاپرتوسيس. پسودوموناس آئروژینوزا و پروتئوس ولگاریس تأثیرگذار است.

سمیت و عوارض جانبی:

چای تهیه‌ شده از گیاه پای خر به‌طورکلی اثرات سمی و عارضه‌ی جانبی ندارد، ولی بعضی افراد ممکن است نسبت به گیاهانی که با این گیاه فرموله می‌شوند، حساسیت داشته باشند که از آن جمله گیاه بابونه را می‌توان نام برد. چندین گزارش از وجود آلكالوئیدهای گروه پیرولیزیدین مبنی بر اینکه زیاده‌روی در مصرف آن‌ها کبد را مسموم می‌کند در دست است. به‌هرحال، اداره‌ی نظارت بر مواد دارویی و غذایی آمریکا FDA فرآورده‌های گیاه پای خر را به‌عنوان دارویی مطمئن توصیه نمی‌کند. از طرفی، زیاده‌روی در مصرف آن می‌تواند مشکلات کبدی، اثرات موتاژنی و سرطان‌زایی ایجاد کند. این گیاه ممکن است فشارخون را افزایش دهد.

احتیاط:

از مصرف طولانی‌مدت فرآورده‌های گیاه پای خر خودداری شود.

طريقه و میزان مصرف:

 به‌صورت پودر و تهیه‌ی چای: تا سه نوبت در روز و هر نوبت ۰/۶ تا ۲ گرم.

به‌صورت تنتور: تا سه نوبت در روز و هر نوبت ۲ تا ۸ میلی‌لیتر.

به‌صورت شربت: تا سه نوبت در روز و هر نوبت ۲ تا ۸ میلی‌لیتر.

دیگر خواص گیاه پای خر چیست؟

ضد چسبندگی پلاکت‌ها، ضد میکروب، ضد ادم (ضد خیز)، آنتی کلینرژیك، ضد حساسیت (ضدهیستامین)، ضد التهاب، ضد سرفه، آنتاگونیست کلسیم، کارسینوژن، تقویت‌کننده‌ی قلب، معرق، ملین، ادرارآور، خلط‌ آور، مسموم‌کننده‌ی کبدی، افزاینده‌ی فشارخون و محرك سیستم ایمنی.

ترکیبات مهم:

مهم‌ترین ترکیبات آن عبارت‌اند از: تانن ها، موسیلاژ، الکل‌های ترپنی، کاروتنوئید و فلاونوئیدها. میزان موسیلاژ آن به حدود ۸ درصد می‌رسد. قندهای حاصل از هیدرولیز آن، شامل فروکتوز، گالاکتوز، گلوکز و انواع دیگر است. قندهای پلی ساکاریدی محلول در آب و همچنین، پلی ساکاریدهای موسیلاژی نیز در برگ‌های این گیاه وجود دارد. در تحقیقات، ترکیبی به نام توسیلاگون که نوعی سسکویی ترپن است، از عصاره‌ی اتری پای خر استخراج‌ شده که تقویت‌کننده‌ی عضلات قلب و محرك دستگاه تنفسی است. مطالعات انجام‌ شده نشان می‌دهد اسیدهای مختلفی ازجمله کافئيك، فرولیك، گاليك، تانيك، پاراهیدروکسی بنزوئيك، ماليك و تارتريك در پای خر وجود دارد. در چین نوعی سسکویی ترپنوئید کمیاب به نام فارفاراتین، ازگل‌های این گیاه استخراج و شناسایی‌ شده است.
تعدادی آلکالوئید گروه پیرازولیدین، ازجمله توسيلاژین، همچنین ترکیباتی ازجمله کولین، فیتواسترول، پارافین، آمیرین و اسانس در گیاه پای خر وجود دارد.

نکته مهم:

بیشترین میزان تأثیرگذاری گیاهان دارویی متعلق به عصاره‌ گیاهان دارویی است و بعدازآن می‌توان به مکمل‌هایی نظیر کپسول‌ها اشاره کرد. کمترین میزان اثرگذاری هم متعلق به عرق و چای و دم‌نوش است.
امیدوارم که اطلاعات خوب و مفیدی در اختیار شما قرار داده باشیم با نظر دهی و امتیازدهی مارو از کیفیت مطالب آگاه نمایید. برای دریافت اطلاعات بیشتر به سایت فروشگاه محصولات ارگانیک آشا مراجعه نمایید و برای کسب اطلاعات در مورد محصولات ارگانیک می‌توانید با شماره  09120038341 مشاور فروشگاه ارگانیک آشا تماس بگیرید یا از طریق تلگرام، اینستاگرام با ما در ارتباط باشید.

منابع اطلاعات:
کتاب‌ها و مقالات گیاهان دارویی
فروشگاه محصولات ارگانیک آشا
موسسه کار آفرینی دکتر زرقانی